اقوام حاشیه دریای خزر-2

اقوام حاشیه دریای خزر-1

مردمان گرجی:

گرجی‌ها ۸۸ درصد جمعیت گرجستان را تشکیل می‌دهند و همچنین عده از آنها در ترکیه عده‌ای دیگر از آنها در آذربایجان بومی هستند. عده‌ای گرجی‌ها هم از ۴۰۰ سال پیش تا کنون در ایران حضور دارند. کشورهای دیگری که جمعیتی قابل توجه از گرجی‌ها در آن هستند، عبارت اند از: بعضی کشورهای اروپا، ایالات متحده آمریکا، روسیه و فلسطین. گرجی‌ها خود را از نسل کارتلوس می‌دانند و خود را «کارْتْوِلی» (kartveli) می‌خوانند همانگونه که ارمنی‌ها خود را از نسل هایک می‌دانند و خود را «هایْ» (hay) می‌خوانند. گرجی‌های ایران عده‌ای از مردم گرجی، و یکی از قومیت‌های ساکن ایران هستند که اجداد آنها عمدتاً به دلیل مقاومت در برابر پادشاهان ایران، از وطن خود گرجستان، به ایران تبعید می‌شدند. به طوری که در طول حکومت سلسله‌های صفویه، افشاریه و قاجاریه حدود سیصد هزار گرجی در: قزوین، گیلان، مازندران، گلستان، اصفهان، فارس، خراسان و تهران ساکن شده‌اند و امروزه پس از گذشت حدود سه قرن، فقط صد هزار تَن از آنان قابل شناسایی هستند که از این میان برخی از گرجی‌های مناطقِ ساحلیِ شمالِ ایران با حفظ برخی از عناصر فرهنگی خود یعنی: لباس، رقص، موسیقی، آشپزی و معماری شناخته می‌شوند و همچنین بعضی از گرجی‌های مناطقِ کوهستانیِ غربِ اصفهان به واسطهٔ تکلّم به زبان مادری خود قابل شناسایی هستند.

یهودی ها:

یهودیان گروهی قومی مذهبی نشأت گرفته از بنی‌اسرائیل، یا عبرانیان غرب آسیا است. بر خلاف تصورات و تبلیغات گسترده یهودی ها, امروزه بخش بزرگی از جامعه یهودی از یک قوم نژادی نیستند. از دیدگاه بیولوژی از نژادها و مردمان مختلفی در این مسلک قرار دارند. از جمله آنها می توان به قوم خزران در منطقه قفقاز اشاره نمود که در ابتدا ادیانی چون زرتشتی و مسیحی داشته و سپس به دین یهود گرویدند. بر اساس اطلاعات نه چندان دقیق و افسانه محور یهودی ها, نژاد آنها به شه پدران کتاب مقدس ابراهیم، اسحاق و یعقوب و شه مادران سارا، ربکا، لیه و راحیل بازمی‌گردد. یعقوب و خانواده اش به مصر قدیم مهاجرت کردند بعد از اینکه توسط یوسف که وزیر مصر بود دعوت شدند. بازماندگان آنها بعداً توسط مصریان به اسارت گرفته شدند و توسط موسی از اسارت نجات یافتند. این اتفاق در قرن ۱۳ قبل از میلاد رخ داده است. یهودیان امروز تنها بازمانده از قبایل یهودا و شمعون و کمی از قبیله بنیامین و لاوی هستند که همگی با هم پادشاهی یهودا را تشکیل می‌دادند. از باقیمانده بقیه قبایل اسرائیل که به ده قبیله گمشده معروفند اطلاعاتی در دست نیست. به نظر می رسد این اقلیت دینی در صدد تاریخ سازی برای خود می باشد تا بتواند یک مشروعیت تاریخی را به جهت شناسایی توسط سایر کشورها دست و پا نماید.

ارمنی ها:

شمار مردم ارمنی  تبار در جهان حدود ۱۱٬۰۰۰٬۰۰۰ میلیون نفر برآورد شده‌است. حدود ۳ میلیون نفر از آنان در جمهوری ارمنستان زندگی می‌کنند؛ بقیه در بسیاری از کشورهای جهان پراکنده‌اند و جامعه‌ای به نام جماعت ارمنیان پراکنده را تشکیل دادند. دیدگاه نخست چنین است که این قوم در اثر ادغام تدریجی اقوام مهاجر هند و اروپایی (قوم آرمن) با اقوام بومی قدیمی تر ساکن در فلات ارمنستان مانند :هوری، اورارتویی، لوویان و هایاسا بوجود آمده است. بر پایه دیدگاه دیگر ارمنیان از آغاز در موطن اصلی خود فلات ارمنستان می‌زیستند لیکن از ادغام اقوام گوناگون پدید آمده‌اند. ارمنیان خود را «های» و کشورشان را هایک یا «هایاستان» می‌نامند. به علت ناسازگاری اوضاع اقلیمی گیلان با طبیعت ارمنیان تعداد بسیاری از ارمنیان گیلان درگذشتند. ارمنیان مازندران بیشتر در فرح‌آباد سکونت گزیدند. در دوران قاجار تحول قابل ملاحظه‌ای در اوضاع ارمنیان ایران حادث شد و به دنبال خدمات ارزنده آنان در دوران مشروطیت، آنان سرانجام حقوق یک شهروند ایرانی که سال‌ها از آن محروم بودند را یافتند. دردوران جنگ 8 ساله ایران و عراق نیز رشادت های زیادی را از ارمنی ها می توان برشمرد.

قموق ها:

قُموق‌ها ترک ‌تبارند که در دشت قموق در شمال داغستان روسیه و جنوب منطقه تِرِک زندگی می‌کنند. سکونتگاه آنها از یک سو به دریای خزر محدود می‌شود. قموق‌ها ۱۴ درصد از جمعیت جمهوری داغستان روسیه را تشکیل می‌دهند. زبان این قوم، زبان قموقی است و دین آنها اسلام با نحله‌های بومی است که آثاری از باورهای پیش از اسلام در آن دیده می‌شود. قموق‌های شمال داغستان از لحاظ نژادی اصل قفقازی دارند و لااقل تا قرن یازدهم م. به یک زبان قفقازی سخن می‌گفته‌اند، منتها زبان کنونی خود را از قپچاق‌ها میراث دارند. روند گسترش زبان ترکی قموقی در میان قفقازیان (درغه، آوار، چچن، نوغای و غیره) تا نیمه سده بیستم ادامه داشت و میان طوایف قفقاز شمال شرقی نقش زبان مشترک را ایفا می‌کرد.

لک ها:

لـَک نام یکی از شاخه‌های قوم لر می‌باشد و از اقوام اصیل ایرانی است. اکثر آنها در لرستان و در باختر و جنوب باختری ایران زندگی می‌کنند. البته نظریات متعددی در باب کرد تبار بودن یا لر تبار بودن انها ابراز شده که به دلیل اختلاط قومی و جمعیتی و نیز پراکندگی زیاد به دلیل گسترش پدیده شهر نشینی در ایران نمی توان به درستی این نظریات را قبول یا رد کرد. برخی از طوایف قوم لک در طول تاریخ به علل مختلف از جمله جنگ ها و ... از ماوای اصلی خود کوچ و در سایر سرزمین های همسایه سکنی گزیده اند. یکی از سرزمین هایی که دارای جمعیت قابل توجهی از قوم لک است جمهوری خودمختار داغستان در روسیه و در ناحیه

قفقاز است. بیشتر مردم داغستان از اقوام مختلف نژاد قفقازی هستند به گونه ای که 102 ملیت در این جمهوری زندگی می کنند. به واسطه حضور گروه‌های قومی بسیار گوناگون در این سرزمین، به‌جز زبان روسی بیش از ۳۰ زبان دیگر از جمله آواری، لکی، آذربایجانی، اگولی، چچنی، دارگینی، کومیک، لزگی، نوگایی، رتول، طبرسران، تاتی اران و ... نیز در داغستان صحبت می‌شود. مردمان قوم لک در داغستان در بخش مرکزی بخش های کوهستانی در حد فاصل نواحی لک و کولینکسی زندگی می کنند. طبق سرشماری جمعیت سال 2010میلادی حدود 161هزار نفر لک که معادل حدود 5.6درصد کل جمعیت است در داغستان زندگی می کنند.

تبرسرانی

:

قوم تَبَرسَرانی (طبرسرانی یا تبسرانی) یکی از اقوام قفقازی هستند که بومی جمهوری خودمختار داغستان در فدراسیون روسیه به شمار می‌روند. این قوم به زبان تبرسرانی از خانواده زبان‌های قفقازی تکلم می‌کنند و دین بیشترشان مسلمان اهل تسنن است.

نوغای ها:

نوغای ها یک قوم ترک تبار در منطقه داغستان روسیه می باشند. محل اصلی سکونت آنها داغستان و سرزمین استاوروپول می باشد و همچنین در استان آستاراخان نیز حضور دارند. زبان آنها در هم آمیخته از زبان ترکی و مغولی بوده و ریشه در حکومت ترکان مغولی ساکن در شمال شرقی دریای خزر در صده 1500 میلادی دارد. این حکومت در قرن 17 میلادی توسط روس ها و نیز قالموق ها از بین رفت. اکثریت نوغای ها مسلمانند.

رتول ها:

رتول ها مردمانی ترک تبار هستند که در داغستان و بخش هایی از جمهوری آذربایجان ساکن می باشند. زبان رتول ها از دسته قفقازی شمالی به حساب می آید. قوم رتول از نظر آداب و سنن به ساخورها بسیار نزدیکند و سکونت گاه آنها رود سامور می باشد که در نزدیکی مرز روسیه و آذربایجان قرار دارد. رتول ها مسلمانند.

قوم آغول:

مردم آغول  از مردمان داغستان در جنوب غرب روسیه هستند. آغول‌ها به چهار گروه عمده تقسیم می‌شوند که در چهار درهٔ مختلف زندگی می‌کنند. این دره‌ها شامل آغول‌دره، کوراخ‌دره، خوشان‌دره و خپیوک‌دره می‌شود. زبان آغولی به خانوادهٔ زبان‌های لزگی -گروهی از خانوادهٔ زبان‌های قفقازی شمال‌شرقی- تعلق دارد و آغول‌ها به لزگی‌ها شباهت زیادی دارند. اکثریت آغول ها مسلمانند.

دارگین ها:

مردمان دارگین را می توان از مردمان شمال قفقاز خواند که دومین گروه از لحاظ اکثریت جمعیتی را در جمهوری داغستان روسیه تشکیل می دهند. آنها دارای زبان خاص خود که دارگینی خوانده می شود هستند. بخش کوچکی از این قومیت نیز در قرقیزستان و اوکراین ساکن می باشند. مذهب عامه این مردمان اسلام است.

بلاروس ها:

روس‌های سپید یا بلاروس‌ها گروهی از اسلاوهای شرقی هستند که بیشتر در جمهوری روسیه سفید (کشور بلاروس) ساکن هستند. در آغاز سدهٔ بیستم میلادی این ملت دوباره تجدید حیات نمود. امروزه شمار روس‌های سپید به هشت میلیون تن می‌رسد. جمعیت قابل توجهی از بلاروس ها در کشورهای دیگر بخصوص آمریکا و روسیه ساکن می باشند. نژاد این مردمان از مردمان حوزه دریای بالتیک است که در منطقه قفقاز نیز ساکن گردیده اند.

کولی ها:

کولی (غربتی)نام گروه‌های پراکندهٔ قومی است که در کشورهای مختلف دنیا به‌ویژه در اروپا و همچنین نواحی مختلف ایران همچون شیراز، سیستان و بلوچستان، خراسان، و برخی دیگر از مناطق جنوبی و مرکزی ایران به سر می‌برند. کولی‌ها در سرتاسر دنیا به خواندن ، رقصیدن شهرت دارند. کولی های ایران از سرزمین هند به قسمت های جنوبی ایران از جمله شیراز و کرمان مهاجرت کرده بودند. امروزه جمعیت های پراکنده ای از آنها در نقاط مختلف استان های شمالی ایران و سایر شهرهای حاشیه دریای خزر دیده می شود.

ازبک ها:

ازبک‌ها یکی از اقوام ترک‌تبار ساکن آسیای میانه هستند . ازبک‌ها بیشینه جمعیت ازبکستان، را تشکیل می‌دهند و در دره فرغانه که شامل شمال و باختر تاجیکستان و جنوب قرقیزستان می‌شود و سواحل آمودریا در شرق ترکمنستان و شمال افغانستان نیز جمعیت زیادی دارند. ازبیک‌ها به زبان ازبیکی از خانواده زبان‌های ترکی سخن می‌گویند و بیشتر آن‌ها مسلمان هستند. از میان ترکانی که پیشتر تحت حاکمیت شوروی بودند، ازبیکان دچار کمترین آسیمیلاسیون روسی شده‌اند؛ و همگی هنوز هم ازبیکی را به عنوان زبان اول خود می‌شناسند. مطالعات ژنتیکی از تنوع بالای ژنتیکی بین ازبیک‌ها حکایت دارد و نشان می‌دهد که تبار آسیای شرقی (شامل ترکها)، آسیای میانه‌ای، اروپایی و خاورمیانه‌ای به ترتیب شایعترین تبارها در این قوم هستند. برابر تاریخ قوم ازبک به عنوان قومی مرکب و بر آمده از فارسی زبانان ایرانی تبار آسیای میانه و تُرک تبار های زرد پوست و چشم بادامی آسیای میانه پیشینه تاریخی چندانی ندارد و بیشتر آن ها تاجیک هایی هستند که در 200 سال اخیر ترک زبان شده اند.

اویغورها:

اویغورها مردم ساکن شمال غرب چین هستند که در ایالت خودگردان سین کیانگ یا ترکستان شرقی (اویغورستان) به مرکزیت اورومچی با جمعیتی نزدیک به 11 میلیون نفر زندگی می‌کنند. مردم اویغور از اقوام ترک و مسلمان سنی هستند. به غیر از استان سین کیانگ چین؛ مطابق آخرین آمارِ مربوط به سال ۲۰۰۹ میلادی، بخشی از اویغورها اینک ساکن کشور قزاقستان و بخشی کوچکی هم ساکن کشور قرقیزستان هستند. خواجه رشیدالدین فضل‌اللّه همدانی در جامع‌التواریخ می‌نویسد که کلمه اویغور در زبان ترکی قدیم به‌معنای «به هم پیوستن و مدد کردن» است. خان ترک، اوغوزخان نه پسر داشته‌است که جمع آنها را اویغور گفته‌اند. اویغورها یکی از معروفترین ملل ترک هستند که فرهنگ و زبان آنها پایه سایر زبانهای ترکی محسوب می‌شود و از اولین ملل ترک زبان بوده‌اند که به دین اسلام گرویده‌اند.

آلمانی تبارها:

مردم آلمانی یک گروه قومی هستند که فرهنگی مشترک دارند و به زبان آلمانی سخن می‌گویند. در آلمان بین شهروندان آلمان  و مردم با تبار آلمانی تفاوت قائل می‌شوند. از نظر تاریخی نیز بین آلمانی‌های امپراتوری آلمانو آلمانی‌تبارها در کل تفاوت قائل می‌شدند. از میان نزدیک ۱۰۰ میلیون سخنور زبان آلمانی در جهان حدود ۶۶ تا ۷۵ میلیون نفر خود را آلمانی به شمار می‌آورند. همچنین نزدیک به ۸۰ میلیون آلمانی‌تبار، عمدتاً در کشورهای ایالات متحده، کانادا، روسیه، فرانسه، لهستان و ... هستند که زبان مادریشان آلمانی نیست. تعداد کل آلمانی‌ها در جهان بسته به تعریف (سخنگویان مادری، آلمانی‌تبارهای دورگه یا چندرگه) بین ۶۶ تا ۱۶۰ میلیون است. در آمریکا براساس آمار حدود 51 میلیون (۱6 درصد) خود را آمریکایی ‌آلمانی می دانند.

قره‌قالپاق ها:

مردم قره‌قالپاق(قره‌قالپاق‌ها) از مردمان ترک‌تبار هستند که به زبان ترکی صحبت میکنند. خاستگاه اصلی آنان، نواحی پایین‌دست رود آمودریا و نیز دلتای این رود در سواحل جنوبی دریای آرال در محدودهٔ کشور ازبکستان است. بخش از این مردم نیز در قزاقستان و در شهرهای حاشیه ای دریای خزر سکونت دارند. معنی قره قالپاق نیز به معنی کلاه سیاه است و علت این نام گذاری نیز کلاهی پشمی به رنگ سیاه که بر سر مردمان این قوم قرار دارد. در کل جهان بیش از 620 هزار قره قالپاق وجود دارد.

کره ای ها:

مردم کره ای را می توان ساکنان شبه جزیره کره و منطقه منچوری که در شمال شرق چین قرار دارد دانست. اکثریت این مردمان در کره شمالی و جنوبی ساکن بوده که جمعیت آنها در کل جهان بیش از 80 میلیون نفر است که بیش از 7 میلیون نفر از آنان در خارج از دو کره ساکن هستند. بخشی از آنها نیز در روسیه و قزاقستان حضور دارند. بخشی از کره ای های ساکن قزاقستان در شرق این کشور و بخشی دیگر در حاشیه دریای خزر ساکن هستند. نژاد کره ای ساکن در آسیای میانه را کره ای سارام می خوانند که با ترک ها ترکیب نژادی شده اند.

قرقیزها:

قرقیزها یا مردم قرقیز گروهی از مردم ترک می باشند که در کشورهای آسیای میانه زندگی می‌کنند، قرقیزستان موطن قرقیزها و قرقیزی زبان آنان به شمار می‌رود. اکثریت قرقیزها مسلمان می باشند. بخشی از آنها نیز در زمان اتحاد جماهیر شوروی به مناطق دیگر شوروی کوچ کرده و امروزه بومی این مناطق به حساب می آیند. قرقیز ها با جمعیت های کم و زیاد, به غیر از ایران در سایر کشورهای حاشیه دریای خزر پراکنده اند. گفته می شود این قوم از لحاظ نژادی ترکیبی از تیره های جومگال, پشتون ها, ایشکاشیم, تاجیک, پنجکنتی و بارتانگی می باشند.

آسی ها یا ایرانی تبارها:

آسی‌ها یا آس‌ها گروهی از مردم منطقهٔ قفقاز هستند. ایشان خویش را ایرَتّه می‌خوانند. «ایر» به معنی ایرانی و آریایی و -ته پسوند جمع در زبان‌های سغدی، آسی و یغنابی است.  آس‌ی‌ها در نیمه راه بخش عمده رشته‌کوه قفقاز، زندگی می‌کنند و تنها راه کوهستانی به نام گردنه در الان از میان آن می‌گذرد. بنابراین، از میان طوایف قفقازی، آس‌ی‌ها هستند که در شمال و جنوب، و در دو سوی رودخانه زندگی می‌کنند. عده‌ای هم در دشت تِرِک، اقامت دارند. به زبان آسی سخن می‌گویند. زبان آنها جزیی از شاخهٔ خاوری زبان‌های ایرانی است. این زبان از خانوادهٔ زبان‌های شرقی ایرانی است و با زبان‌های یغنابی رابطهٔ نزدیک دارد. این زبان را ادامهٔ زبان سکایی می‌دانند. آس‌ی ها به وسیله مبلغان مذهبی بیزانسی و گرجی به آیین مسیحی درآمدند. بعدها به اسلام روی آورده و در قرن 19 و 20 روس‌ها برای جلوگیری از گسترش اسلام به دخالت پرداختند، و ازاین‌رو، برخی از آس‌ی‌ها که از مسلمانان اصیل بودند به ترکیه عثمانی مهاجرت کردند، ولی عده‌ای دیگر از مسیحیت پیروی کردند. اما، گفته می‌شود که تنها مراسم این مذهب را به جای می‌آوردند.

میثم آرائی درونکلا

دکتری حقوق بین الملل و عضو هیئت علمی دانشگاه