وزرای خارجه ایران، ترکیه و جمهوری آذربایجان عصر امروز چهارمین نشست سه‌جانبه خود را برگزار می‌کنند. محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران در حالی امروز «مولود چاووش اوغلو» و «المار محمدیاروف» همتایان ترک و آذربایجانی خود را در رامسر میزبانی می‌کند که آنکارا و باکو هر یک به نوبه خود با درگیری و تنش ویژه‌ای دست به گریبانند و بی شک بحث و تبادل نظر دیپلمات‌های ارشد سه کشور درباره مسائل مشترک فارغ از رایزنی درباره اقدامات تروریستی اخیر در استانبول ترکیه و درگیری میان آذربایجان و ارمنستان در قره‌باغ نخواهد بود.
کارشناسان مسائل منطقه نیز در ارزیابی خود از این نشست که بر پایه منافع متقابل سه کشور در راستای توسعه مناسبات سه‌جانبه و در عین حال بهبود ثبات و امنیت منطقه برگزار می‌شود،‌ آن را گام مهمی در جهت «مبارزه با تروریسم بین‌المللی» تلقی کرده‌اند و از سویی دیگر با توجه به اینکه ایران مهم‌ترین مسیر ارتباطی میان دو کشور ترکیه و آذربایجان است افزایش همکاری‌های سه کشور در زمینه‌های تجاری و اقتصادی از جمله «حمل و نقل و ترانزیت کالا» را از دیگر نتایج این نشست ارزیابی کرده‌اند.
برگزاری این نشست سه‌جانبه، طی 5 سال پیش با ابتکار عمل جمهوری اسلامی ایران و با هدف توسعه همکاری‌های همه‌جانبه سه کشور آغاز شد، اما هیچ گاه فارغ از برخی اختلاف نظرهای طرفین نبوده و در عین حال، تلاش شده با مذاکره و تضارب آرای طرفین، راه حل‌های مؤثری برای مدیریت چالش‌ها یافت شود. چنان که در طول این سال‌ها اختلاف ایران و ترکیه پیرامون بحران داخلی سوریه و راه حل آن، موضع بیطرفی تهران در قبال منطقه مورد مناقشه «قره‌باغ» میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان و حمایت «آنکارا» از «باکو» و نیز انتقاد ایران به سیاست‌های جمهوری آذربایجان درباره اسرائیل از جمله موارد اختلافی متعدد در جریان بوده است. با این وجود برگزاری این نشست‌های سه‌جانبه از جمله دلایل بارزی است که نشان می‌دهد تهران، «باکو» و «آنکارا» ترجیح می‌دهند در مسیر رایزنی و مذاکره با یکدیگر از بالا گرفتن اختلافات و تبدیل آنها به تنش‌های پیچیده جلوگیری کنند.
از ارومیه، نخجوان و وان تا رامسر   
نخستین بار دی ماه سال 1389 بود که وزرای خارجه ایران، ترکیه و جمهوری آذربایجان با انتشار بیانیه‌ای در حاشیه اجلاس سران «اکو» در استانبول ایده برگزاری نشست‌های سه‌جانبه که از سوی علی اکبر صالحی وزیر خارجه وقت ایران مطرح شده بود را اعلام کردند.
تنها چند ماه بعد در 28 فروردین سال 90 شهر ارومیه، مرکز استان آذربایجان غربی ایران اولین دور این نشست‌ها را میزبانی کرد. انتخابی که به دلیل هم مرزی این استان ایران با هر دو کشور ترکیه و جمهوری آذربایجان انجام شد. علی اکبر صالحی، «احمد داوود اوغلو» و «المار محمدیاراف» وزرای خارجه وقت سه کشور پس از برگزاری آن اجلاس در اظهاراتی جداگانه ارزیابی بسیار مثبتی از آنچه مورد تبادل نظر قرار گرفته بود، ارائه دادند و بیانیه‌ای درباره جزئیات برنامه توسعه همکاری‌های سه کشور انتشار یافت.
با این همه، دومین نشست سه‌جانبه اسفندماه همان سال در نخجوان در حالی برگزار شد که علاوه بر بروز اختلافات ایران و ترکیه بر سر حوادث داخلی سوریه، درست در روزهای منتهی به برگزاری نشست اختلافات متعددی میان ایران و جمهوری آذربایجان نیز بروز یافته بود.
اعتراض ایران به معامله تسلیحاتی میلیاردی اسرائیل و جمهوری آذربایجان که طی آن انجام معامله‌ای 2 میلیارد یورویی برای خرید هواپیماهای بدون سرنشین و سیستم دفاع هوایی و موشکی از اسرائیل پیش‌بینی شده بود، درخواست تهران از باکو برای جلوگیری از فعالیت‌های سازمان امنیت اسرائیل، موساد، در خاک آذربایجان علیه ایران که همزمان با انتشار اخباری مبنی بر پایگاه قرار گرفتن این کشور از سوی اسرائیل برای ترور دانشمندان هسته‌ای ایران، انجام شد و احضار سفیر آذربایجان در تهران از سوی وزارت خارجه ایران از جمله این اختلافات بود و البته این در حالی بود که وزارت خارجه جمهوری آذربایجان با رد این اخبار تأکید کرده بود: «جمهوری آذربایجان هیچ‌گاه اجازه نمی‌دهد که از اراضی‌اش برای کمک به تروریسم استفاده شود.»
در عین حال، همان زمان سیدعباس عراقچی، معاون وقت آسیا و اقیانوسیه وزارت خارجه ایران در آستانه‌ برگزاری نشست نخجوان گفت: «تدابیری اندیشیده شده که مشکلات موجود در روابط با آذربایجان حل شود تا بتوانیم مجدداً تعادل را در روابط دوجانبه برقرار کنیم.» برخی کارشناسان نیز اجلاس نخجوان را فرصت خوبی برای میانجیگری ترکیه برای حل اختلافات ایران و آذربایجان و در کل کاهش اختلافات سه کشور ارزیابی کرده بودند و این در حالی بود که سیاست خارجی دولت وقت ایران و نیز اوج گرفتن بحران هسته‌ای میان ایران و کشورهای 1+5 به انزوای نسبی در روابط بین‌المللی‌اش منجر شده بود و کار تا به آنجا پیش رفته بود که آنکارا از پیشنهاد میانجیگری میان ایران و 1+5 سخن به میان آورد. پیشنهادی که با تغییر دولت در ایران و قرار گرفتن مذاکرات هسته‌ای بر مسیری هموارتر در دولت یازدهم بیش از پیش خالی از معنا شد.
نشست سوم سه کشور نیز اسفند سال 92 در حالی با چند ماه تأخیر در شهر وان ترکیه برگزار شد که دستیابی ایران به توافق اولیه هسته‌ای با 1+5 در ژنو در آذرماه، با به حاشیه راندن سیاست‌های تل‌آویو در عرصه بین‌المللی، جمهوری اسلامی ایران را در موقعیت با ثبات بیشتری قرار داده بود و بسیاری از خرده اختلافات پیشین نیز در سایه سیاست خارجی فعال منطقه‌ای ایران در حال رنگ باختن بود. در بیانیه پایانی آن نشست سه کشور ایران، ترکیه و جمهوری آذربایجان بر عزم جدی خود برای تقویت همکاری برای مقابله با تروریسم و افراط‌گرایی در اشکال مختلف تأکید کردند.
نشست رامسر، همزمان با دو بحران
عصر امروز، ظریف، چاووش اوغلو و محمدیاروف وزرای خارجه ایران، ترکیه و جمهوری آذربایجان در حالی با یکدیگر به گفت‌وگو می‌نشینند که بی شک چند موضوع پیش آمده در روزهای اخیر از جمله بحران قره‌باغ، اقدامات تروریستی داعش در ترکیه و نیز ادامه یافتن اختلاف اساسی تهران با دولت «رجب طیب اردوغان» بر سر آینده دولت بشار اسد، راه حل بحران سوریه و ایده تجزیه‌گرایانه ترکیه درباره تشکیل کردستان بزرگ از جمله مسائل اساسی است که در این گفت‌وگو‌ها مطرح خواهد شد.
درباره بحران قره‌باغ نیز با وجود جانبداری نسبی آنکارا از آذربایجان، ایران با تأکید بر دیدگاه بی طرفانه خود و دفاع از این ایده که در شرایط بحران‌زده منطقه و درگیری کشورها با معضل تروریسم بهتر است از دامن زدن به بحران‌های جدید اجتناب شود، با آذربایجان برای بررسی راه حل‌های بحران رایزنی کند. روز گذشته نیز سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس از اعلام موضع بی طرفی ایران درباره درگیری قره باغ خبر داد.
این در حالی است که روز گذشته وزیران دفاع ایران و جمهوری آذربایجان نیز در این باره گفت‌وگوی تلفنی داشتند و سردار حسین دهقان، وزیر دفاع ایران در گفت‌وگو با سپهبد «ذاکر حسن‌اف» همتای آذربایجانی خود، با تأکید مجدد بر خویشتنداری باکو و ایروان و توصیه اکید بر حل و فصل بحران از طریق مسالمت‌آمیز گفت: «جمهوری اسلامی ایران از هیچ کمکی برای فروکش کردن این بحران دریغ نخواهد کرد.»
چهارمین نشست سه‌جانبه ایران، ترکیه و آذربایجان امروز در حالی برگزار می‌شود که روز پنجشنبه نوزدهم فروردین ماه باکو، پایتخت آذربایجان نیز میزبان نخستین اجلاس سه‌جانبه وزیران خارجه ایران، آذربایجان و روسیه خواهد بود و همزمان نشست اجلاس معاونان وزیران کشورهای حاشیه دریای خزر نیز برگزار خواهد شد. از این منظر نیز رایزنی‌های امروز ظریف و محمدیاروف را باید حائز اهمیت دانست. این نشست سه‌جانبه گرچه تا تبدیل شدن به یک اتحاد سه‌جانبه منطقه‌ای راه طولانی در پیش دارد اما تا همین زمان به عنوان فرصتی برای تقریب نسبی دیدگاه‌ها و پیش بردن اهداف اقتصادی و فرهنگی علی‌رغم وجود اختلاف نظرهای سیاسی نسبتاً موفق عمل کرده است.