دكتر "برمك بيات" در يادداشتي براي ديدبان روسيه به تحليل رویکرد روسيه در تحولات اخير خاورميانه به واسطه تشديد تنش ها ميان قطر و عربستان پرداخته است. وي در يادداشت خود به ديالوگ "ويتالي چوركين" در سال ١٣٩٠به وزير خارجه قطر در شوراي امنيت سازمان ملل در واكنش به تلاش وي براي قطعنامه ضد سوريه اشاره مي كند كه گفته بود: "اگر يكبار ديگر با اين لحن با من حرف بزني، چيزي به نام قطر از اين پس وجود نخواهد داشت."
 
  تنش ميان عربستان و قطر اگرچه سابقه ديرين دارد و تاکنون بارها تجربه تنش‌هایی از اين جنس با فرازوفرودهای متفاوت در روابط کشورهاي جنوب خلیج‌فارس وجود داشته است اما تحليلگران معتقدند خاموش کردن آتش اين معرکه که پس از سفر ترامپ، رئیس‌جمهور آمريکا به عربستان شعله‌ور شد سخت‌تر خواهد بود.

کارشناسان بر اين باورند، عمق اختلافات کشورهاي عربي با محوريت عربستان و قطر  بيش از گذشته و غیرقابل‌پیش‌بینی است و در اين ميان بازيگران خارجي هرکدام در تلاش براي نقش‌آفرینی در اين صحنه هستند.

روسيه که پس از فروپاشي شوروي و احياي قدرت اقتصادي و نظامي خود، از حدود شش سال قبل بار ديگر به يکي از کشورهاي تأثیرگذار در عرصه بین‌المللی تبديل شد و نتيجه آن در ائتلاف ايران، عراق، روسيه و سوريه و تقويت محور مقاومت شاهد بوده‌ایم، به عقيده تحليلگران روسيه اين بار هم تلاش خواهد کرد تا نقش فعال و اثرگذاري در تحولات ميان کشورهاي عربي جنوب خلیج‌فارس ايفاء کند.
 

* روابط روسيه و قطر
 
قطر از یک‌سو از شرکاي مهم روسيه در اتحاديه کشورهاي صادرکننده گاز است و از سوي ديگر هم قطر و هم عربستان با حمايت از مخالفان دولت قانوني سوريه، مخالف سیاست‌های کرملين طي شش سال گذشته حرکت کردند.

زمستان سال 1390 در نخستين ماه‌های بحران سوريه بود که درگيري لفظي ويتالي چورکين نماينده دائم روسيه در سازمان ملل و حمد بن جاسم، وزير امور خارجه قطر در شوراي امنيت خبرساز شد.

در نواري که آن زمان منتشر شد؛ وزير امور خارجه قطر خطاب به نماينده روسيه می‌گوید: روسيه بايد با قطعنامه ضد سوري موافقت کند و به شما درباره هرگونه «وتو» هشدار می‌دهیم. ويتالي چورکين در واکنش به اظهارات وزير خارجه قطر نيز گفت: اگر یک‌بار ديگر با اين لحن با من حرف بزني، چيزي به نام « قطر» از اين به بعد وجود نخواهد داشت. چورکين ادامه داد: تو مهمان شوراي امنيت هستي، پس احترام خودت را حفظ کن و اندازه حجمت حرف بزن، من با تو حرفي ندارم به نام «روسيه بزرگ» فقط با بزرگان حرف می‌زنم. همان زمان بود که چين و روسيه تلاش‌های قطر براي صدور قطعنامه عليه سوريه را در شوراي امنيت نقش بر آب کردند.

در کش‌وقوس اختلافات اين روزهاي کشورهاي عربي و در شرايطي که طرف‌های مقابل، قطر را به حمايت علني و غيرعلني از تروریست‌ها متهم می‌کنند، ويکتور اوزروف رئيس کميسيون دفاعي و امنيتي شوراي فدراسيون روسيه گفت: "روابط ميان روسيه و قطر تغيير نخواهد کرد اما روسيه در نظر دارد اطلاعات در مورد حمایت دوحه از تروريسم را به‌دقت بررسي کند."

اين مقام روس افزود‌:‌ "روسيه تحت تأثیر تصميم ديگر کشورها در مورد روابط با قطر قرار نمی‌گیرد، اما در نظر دارد با دقت اطلاعات مربوط به حمايت از تروريسم بین‌المللی از سوي قطر را بررسي کند." اوزروف گفت: "روسيه يک کشور مستقل است که سياست خود را مستقل شکل می‌دهد و تحت تأثیر سياست ديگر کشورها قرار نمی‌گیرد. باوجوداین واضح است که با دقت گمانه‌زنی‌های مصر و عربستان در موردحمایت قطر از تروريسم بین‌المللی را بررسي خواهيم کرد." وي افزود: "ظاهراً کشورهايي که روابط ديپلماتيک خود را با قطر قطع کردند مدارک محکمي براي اين اتهامات داشتند،‌ درحالی‌که براي نخستين بار است که چنين اتهاماتي به اين شدت و به‌طور مستقيم مطرح می‌شود."
 

*‌روابط روسيه و عربستان
 
روس‌ها و سعودی‌ها نيز از گذشته مناسبات خوبي نداشته‌اند و در دوران جنگ سرد نيز سردي ویژه‌ای بر روابط آن‌ها حکم‌فرما بود. هرچند بعد از فروپاشي شوروي تلاش‌هایی براي بهبود و افزايش روابط مسکو و رياض صورت گرفت، اما چالش‌های عمده به‌ویژه در چند سال اخير باعث واگرايي در روابط روسيه و عربستان سعودي شده و مشکلات بزرگي را پيش پاي دو کشور قرارداده است.

روسيه در دوران نوين خود با چشم‌پوشی از شیطنت‌های عربستان در قفقاز شمالي و حمايت و تحريک افراط‌گرایان اسلامي ، تلاش کرد تا با عربستان به‌عنوان يکي از کشورهاي مهم منطقه روابط را عادي کند و از جانب روسيه پيشنهادهايي براي فروش‌های بزرگ تسليحاتي به عربستان ارائه شد. اما هم‌زمان با آغاز بحران سوريه به‌عنوان پايگاه سنتي روس‌ها و دميدن عربستان در اين آتش ، تقابل ميان مسکو - رياض وارد مرحله جديدي شد.

يعني درحالی‌که داشتن روابط راهبردي با سوريه و در اختيار داشتن پايگاه دريايي طرطوس در ساحل مديترانه، براي روسيه منافع حياتي تلقي می‌شد، در مقابل به علت کينه و دشمني خاندان سعودي با دولت خانواده اسد و همچنين مخالفت شديد عربستان با تداوم محور مقاومت در منطقه، اين کشور سعي فراواني کرد تا از راه تجهيز، آموزش و در اختيار گذاشتن پیشرفته‌ترین تسليحات به گروه‌های تکفيري در سوريه، دولت قانوني اين کشور را سرنگون کند.

اين رويکرد عربستان با مخالفت شديد روسيه و جمهوري اسلامي ايران مواجه شد و اين مسئله موجب شد تا در عمل شاهد اختلافات و حتي اظهارنظرهاي تند روسيه و عربستان عليه ديگري باشيم ، بندر بن سلطان رئيس وقت سرويس امنيتي آل سعود بارها به روسيه سفر و با پوتين رئیس‌جمهور روسيه ديدار کرد. در اين ملاقات بندر از روسيه دعوت کرد تا در قبال پيشنهادهاي مختلف چون خريدهاي تسليحاتي گزاف چند ميليارد دلاري از روسيه، نظرش را در مورد سوريه تغيير دهد و حمايت از سوريه را قطع کند.

اما اين درخواست با واکنش شديد پوتين مواجه شد و بندر نيز پوتين را تهديد کرد که می‌تواند در اوضاع امنيتي روسيه تأثیرگذار باشد. حتي بندر به گونه ضمني تهديد کرد که امنيت بازی‌های المپيک زمستاني سوچي در فوريه 2014 ميلادي را تحت تأثیر قرار دهد و حوادث تروريستي سال‌های اخير در روسيه بی‌ارتباط با حمايت عربستان از گروه‌های افراطي در قفقاز شمالي نيست.
 

* موضع محتاط روس‌ها
 
با اوج گرفتن اختلافات و قطع روابط سياسي عربستان، بحرين، مصر، امارات، ليبي، يمن و مالديو با دوست سابق خود يعني قطر، روس‌ها در موضع‌گیری محتاطانه تأکید کردند که در امور داخلي کشورهاي ديگر مداخله نمی‌کند.

ديميتري پسکوف سخنگوي کرملين راهبرد روسيه را کمک به حفظ ثبات و امنيت كشورهاي حوزه خلیج‌فارس و حل اختلاف‌ها در چارچوب صلح و آرامش بيان و تأکید کرد:‌ مسكو بدون شك روابط با كشورهاي منطقه خلیج‌فارس را ارج می‌نهد و همچنان نيز همکاری‌ها با اين كشورها در عرصه‌های اقتصادي، بازرگاني، سرمایه‌گذاری و حوزه‌های حساس به‌طور گسترده جريان دارد.

سخنگوي رئیس‌جمهور روسيه در خاطرنشان کرد: روسيه به‌عنوان كشور شرکت‌کننده در مبارزه با تروريسم بین‌المللی، اميدوار است اين وضعيت به‌هیچ‌وجه بر عزم و قاطعيت مبارزه با اين پديده كه ضرورت فوري آن را حوادث غمناك ازجمله حادثه اخير لندن نشان می‌دهد تأثیر نگذارد.

تحليلگران روس با اشاره به ادعاي عربستان در خصوص وجود اسنادي درباره حمايت قطر از گروه‌های تروريستي، ‌معتقدند قطع روابط ديپلماتيک تعدادي از کشورهاي عربي با قطر وضعيت را در منطقه پیچیده‌تر می‌کند، زيرا همه آن‌ها به نحوي با تروریست‌ها در ارتباط‌اند و در اين شرايط تروریست‌ها فضاي بهتري براي عمل پيدا می‌کنند.

آدالبي شخاگوشيف عضو کميته امور بین‌الملل دوماي روسيه براي توصيف اختلافات اين چند کشور ازجمله «گل‌آلود کردن آب» استفاده کرد و گفت که همه کشورهايي که ارتباطشان را با قطر قطع کردند طي اين چند سال حامي سازمان‌های تروريستي بوده‌اند و اختلافات امروز، نوعي تسویه‌حساب داخلي است.

اين مقام روس معتقد است، اگر کشورها در غرب آسيا نمی‌توانند توافق کنند و دست به چنين اقدامات تندي می‌زنند، پس تروریست‌ها نيز می‌توانند در اين اوضاع آشوب و نابسامان ماهي خود را بگيرند، به همين خاطر هرگونه تنش بين اين کشورها درنهایت به حمايت جدي از تروریست‌ها می‌انجامد.

 
* رایزنی‌های روسي - قطري
 
اما همرمان با تشديد تنش‌ها ميان عربستان و قطر  مقامات روسيه و قطر در سطوح مختلف با يکديگر رايزني کردند. گفتگوهاي ميخائيل بوگدانف معاون وزير امور خارجه روسيه و فهد آل عطيه سفير قطر در مسکو و  همچنين گفتگوي تلفني  سرگئي لاوروف وزير امور خارجه روسيه با محمد بن عبدالرحمان آل ثاني وزير خارجه قطر و تأکید آن‌ها بر حل مسالمت‌آمیز اختلاف‌ها حکايت از علاقه روس‌ها به بازيگري در اين صحنه و نگراني کرملين از شکل‌گیری کانون جديد تنش در كشورهاي عربي و اين بار در جنوب خلیج‌فارس است.

قطر از سال‌های گذشته روابط خوبي با روسيه، ايران و همچنين حزب‌الله لبنان داشت، اما بحران سوريه تا حدودي اين ارتباط را گسست حالا در شرايطي که روسيه و  ايران و برخي ديگر از کشورهاي منطقه بر حل مسائل و اختلافات با روش ديپلماتيک تأکید کرده‌اند. اما واقعيت آن است که قطر مي‌داند توان مقابله با عربستان را ندارد و تلاش خواهد کرد خود را به ائتلاف ايران، روسيه، سوريه، عراق و حتي يمن  نزديک کند که قطعاً خوشايند آل سعود نخواهد بود و تحليلگران معتقدند معادلات منطقه‌ای در آينده به سودمحور مقاومت تغيير خواهد کرد.
 
نویسنده: دکتر برمک بيات، کارشناس رسانه و مدرس دانشگاه علامه طباطبائي

منبع: دیدبان روسیه