بهروز قزل: چند روز به انتخابات ریاست جمهوری 2017 ترکمنستان مانده است. در این دوره، نه نفر برای کاندیداتوری ثبت نام کرده اند و برای نخستین بار است که در انتخابات ریاست جمهوری ترکمنستان 3 حزب مختلف نمایندگان خود را معرفی می کنند. این دوره از انتخابات در حالی برگزار می شود که اخیرا تغییراتی در قانون اساسی این کشور ایجا شده و در فضای سیاست داخلی (هرچند محدود) و روابط منطقه ای و بین المللی ترکمنستان نیز، می توان شاهد تأثیرگذاری عوامل نسبتا جدیدی بود. با وجود این و به رغم اینکه چند روز به انتخابات 12 فوریه باقی مانده است، بسیاری معتقدند که از هم اکنون «بردی محمداف، پیروز این انتخابات است» ...

 
  چند روز به انتخابات ریاست جمهوری 2017 ترکمنستان مانده است. ناظران بین المللی و در رأس آن، نمایندگان سازمان همکاری و امنیت اروپا، از روزهای قبل وارد ترکمنستان شده اند تا بر روند برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در این کشور که روز یکشنبه 12 فوریه (24 بهمن) برگزار خواهد شد، از نزدیک نظارت کنند. با وجود این، از مدت ها پیش بسیاری بر این باورند که بردی محمداف، ریس جمهور بعدی ترکمنستان است.
 
در این دوره، نه نفر برای کاندیداتوری ثبت نام کرده اند:
جومانظر آننایف (1) (معاون استاندار مرو)
رمضان دوردییف (2) (مدیر پالایشگاه نفت «سیدی» و نماینده مجلس)
مِرد دوردی قربانف (3) (معاون استاندار داش اوغوز)
سردار جلیلوف (4) (رئیس اداره کل امور اقتصادی و توسعه استان آخال)
سلیمان نفس نورنفس اوف (5) (رئیس کارخانجات دولتی صنایع قره بوغاز سولفات)
بگمرات آتالییف (6) (رئیس هیات مدیره بانک «ارسغال» و کاندیدای حزب صنعتگران و کارآفرینان (7))
دوردی قلیچ اورازوف (7) (رئیس کمیته حزب «اقرار» (8) از استان مرو)
مقصد آننانفس اوف (9) (قائم مقام اتحادیه دولتی صنایع غذایی ترکمنستان)
قربانقلی بردی محمداف (10) (رئیس جمهور فعلی و کاندیدای حزب دموکرات ترکمنستان (11)).
 
انتخابات 12 فوریه 2017 از برخی جهت ها جالب توجه است. این نخستین بار است که در انتخابات ریاست جمهوری ترکمنستان 3 حزب مختلف نمایندگان خود را معرفی کرده اند. این دوره از انتخابات، بیشترین تعداد کاندیداها را نیز به خود اختصاص داده است. پس از فوت ناگهانی صفرمراد نیازف (12) (نخستین رئیس دولت مستقل و رئیس جمهور مادام العمر ترکمنستان) در سال 2006، در دوره زمامداری بردی محمداف و در انتخابات 2007 و 2012 به ترتیب 6 و 8 کاندیدا حضور داشتند. لازم به ذکر است که بردی محمداف در این سال ها به ترتیب با کسب 89 درصد و 97 درصد آراء توانست پایه های قدرت بلامنازع خود را مستقر و محکم کند.
 
اما سایر ویژگی های این دوره از انتخابات ریاست جمهوری ترکمنستان چیست؟ در رابطه با این پرسش می بایست به سه سطح از منابع رفتاری و عوامل تأثیرگذار بر ساختار تصمیم گیری این کشور توجه شود. البته هر یک از این سطوح در پیوند با سطح های دیگر معنا پیدا کرده و تفکیک آن ها در این متن، بیشتر جنبه تحلیلی دارد. در این چارچوب، یکی از این سطوح معطوف به عوامل بین المللی خواهد بود. به نظر می رسد که ترکمنستان، به ویژه در سال های اخیر در حال انتقال از وضعیت «بودن» به وضعیت «دیده شدن» در عرصه سیاست بین الملل است و اهمیتی بیش از پیش به متنوع سازی روابط خارجی خود داده و به دنبال کسب منزلت در محیط ها و نهادهای بین المللی است. در عین حال، به نظر می رسد که قدرت های منطقه ای و بین المللی نیز بیش از گذشته به این کشور توجه نشان می دهند. نمونه آن، مشارکت ترکمنستان در سازوکار جدید و آمریکایی 5+1 (پنج کشور آسیای مرکزی + ایالات متحده)، تراکم تردد مقامات خارجی به عشق آباد و حتی تاسیس سفارتخانه های جدیدی از سوی برخی بازیگران منطقه ای در این کشور است.
 
اما اهمیت این موارد در ارتباط با بحث حاضر در اینجا است که اخیرا و همزمان با این تحولات، سیاست های داخلی ترکمنستان و به طور ویژه رفتار آن در حوزه حقوق بشر، به شدت مورد انتقاد کشورهای غربی اعم از اتحادیه اروپا و آمریکا قرار گفته است. عملکرد حقوق بشری ترکمنستان، شاید بزرگترین چالش این کشور با طرف های غربی است تا جایی که در آخرین نشست وزرای خارجه سازوکار 5+1 که در حاشیه نشست وزرای خارجه سازمان همکاری و امنیت اروپا در 8 دسامبر 2016 در هامبورگ آلمان برگزار شد و قرار بود برخی انتقادات از سیاست های حقوق بشری ترکمنستان (و قزاقستان) در دستور کار آن گنجانده شود، رشید مردوف (12)، وزیر امور خارجه ترکمنستان با اعلام موضعی رسمی از عزیمت و مشارکت در این نشست خودداری کرد.
 
بدین ترتیب، به نظر می رسد که تاسیس احزاب جدید و استقبال از برگزاری انتخابات چند حزبی از یک سو و تعدّد کاندیداها از سوی دیگر، به عنوان ابتدایی ترین «جلوه گاه» تعلق خاطر به دموکراسی و «نمایشی» برای کاستن از فشارهای بین المللی، مورد توجه ساختار تصمیم گیری ترکمنستان بوده است.
 
در سطح ملی و منطقه ای، ترکمنستان به دنبال ارتقاء موقعیت و منزلت خود است. این رفتارِ معطوف به جلب احترام، در بیشتر سخنرانی های اخیر بردی محمداف مورد تأکید قرار گرفته و حتی، شکل روابط با برخی همسایگان را نیز تحت تأثیر قرار ده است. نمونه آن، تصمیمات سخاوتمندانه و رفتار بذل آمیز رئیس جمهور این کشور در مراسم افتتاح راه آهن جدید ترکمنستان-افغانستان و عملکرد نمادین وی به دنبال فوت ناگهانی اسلام کریم اوف، در نامگذاری معابر و مکان هایی در ترکمنستان به نام رئیس جمهور سابق ازبکستان است.
 
علاوه بر آن، در سپتامبر 2016 (24 شهریور 1395) تغییرات جدید قانون اساسی ترکمنستان مبنی بر تمدید دوره های ریاست جمهوری از 5 سال به 7 سال و نیز برچیده شدن محدودیت سنی 70 سال برای کاندیداتوری ریاست جمهوری ترکمنستان، به همراه برخی تغییرات دیگر توسط عالی ترین نهاد قانون گذاری ترکمنستان یعنی مجلس مصلحت خلق (13) (یا مجلس ریش سفیدان) تصویب شد. بنابراین، انتخابات 12 فوریه، نخستین انتخابات ریاست جمهوری پس از تغییرات جدید قانون اساسی این کشور است. نیازی به تصریح نیست که این تغییرات، محملی برای تداوم قدرت رئیس جمهور و در عین حال، کاستن از انتقادات معطوف به مادام العمری زمامداری بردی محمداف را که عملا محقق شده است، فراهم خواهد کرد.
 
اما در سطح فردی و ویژگی های شخصیتی «پرزیدنت بردی محمداف» که در ادبیات داخلی ترکمنستان با عبارت «آرقاداغ/حامی، پشتوانه» (14) نامیده می شود، ایده ها و علایق رئیس جمهور در خصوص ارائه چهره ای متفاوت از سلف خود، نیازف، دارای اهمیت بسیار است. دوره بردی محمداف، به رغم شباهت های بسیاری که به دوره نیازف دارد، در شکل اجرای سیاست ها و کیفیت اعمال اقتدار، دارای تفاوت هایی است. تفاوت هایی که برخی تحلیل گران از آن به عنوان گذار از «سلطانیسم» به «نئوپاتریمونیالیسم» (15) نیز یاد کرده اند.
 
بردی محمداف، در دوره زمامداری خود با امواج قدرتمندتری از جهانی شدن و گریزناپذیری انتشار اطلاعات مواجه است. رفت و آمد شهروندان ترکمنستان به جهان خارج بیشتر و گسترده تر شده و رگه هایی از مطالبات مبتنی بر استانداردهای حیات دموکراتیک و بهره مندی از رفاه عمومی، لاجرم به فضای سیاسی-اجتماعی داخلی ترکمنستان نیز رخنه کرده است. نیازاف، به واسطه تجربه زمامداری خود از سال 1985 به عنوان دبیر حزب کمونیست ترکمنستان (16)، موقعیت نخستین رئیس جمهور ترکمنستان در دوره استقلال، الزامات ملی و منطقه ای دوران گذار و همچنین در سایه کیش شخصیت منحصربه فرد خود، بحث مشروعیت سیاسی را با شیوه های متفاوتی دنبال می کرد. بردی محمداف که در پی درگذشت ناگهانی نیازاف در سال 2006 و به رغم نقض مواردی از قانون اساسی به قدرت رسید، چهره ای کمتر شناخته شده و جوان تر بود که می بایست پایه های اقتدار خود را مستحکم می کرد. پیروزی مقتدرانه در انتخابات یکی از مسیرهای ممکن برای نیل به این هدف تلقی می شد.
 
بردی محمداف در سال های اخیر، اقدامات گوناگونی برای ترفیع جایگاه اجتماعی و تقویت مشروعیت سیاسی خود انجام داده است. دعوت برای مشارکت احزاب در تبعید و نمایندگان اپوزیسیون خارج نشین ترکمنستان در ادوار قبلی انتخابات، فعالیت رسانه ای گسترده در ارائه چهره ای جوان گرا از خود و تقویت نیروهای مسلح این کشور و مانورهای نظامی متعدد، بخشی از این اقدامات است. رسانه های ترکمنستان، به تکرار و به تعداد، بردی محمداف را در قالب فعالیت های جذابی چون سوارکاری، راننده رالی، خلبان هواپیما و هلیکوپترهای جنگی، هدایت گر تانک و نفربر نظامی، خواننده و آهنگساز، درمانگر سنتی و رئیس دولتی که خود، رانندگی اتومبیل های لوکس دولتی را بر عهده می گیرد، نشان می دهند. در قالب یک اقدام مرتبط با بحث حاضر نیز، بردی محمداف خواسته است تا بخشی از فرصت قانونی تعیین شده وی برای تبلغات رسمی کاندیداها در تلویزیون دولتی این کشور را در اختیار «رقبای» وی قرار دهند تا بدین ترتیب به مردم نشان دهد که زمامداری «عادل» و «خیرخواه» است.
 
اما با کمی فاصله از فضای دولتی متصلب ترکمنستان، بر اساس نظر سنجی در یکی از شبکه های اجتماعی این کشور (17) در سال 2014 (در اوان تاسیس حزب سوم، «اقرار») 60 درصد نخبگان داخلی ترکمنستان، تکثر احزاب را برای بهبود فضای سیاسی-اجتماعی این کشور اثربخش ارزیابی کرده اند. در حالیکه 23 درصد شرکت کنندگان در نظر سنجی، مخالف بیشتر شدن تعداد احزاب سیاسی بوده و بقیه شرکت کنندگان نیز ورود احزاب جدید به عرصه سیاسی ترکمنستان را بی تأثیر دانسته اند. اما جالب تر از این نتیجه آماری، یادداشت ها و اظهارنظرهایی است که بسیاری از کاربران در ذیل این نظر سنجی درج و منتشر کرده اند. اظهارنظرهایی که به انحاء مختلف، حاوی نگاه انتقادی و پرسشگر تعدادی از این کاربران بوده است.
 
اما در نظر سنجی دیگری در ارتباط با نتایج انتخابات آتی ریاست جمهوری ترکمنستان، تا به امروز، نتایج جالب توجهی به شرح زیر به دست آمده است:
بگمرات آتالییف؛ 58 درصد
سلیمان نفس نورنفس اوف؛ 18 درصد
قربانقلی بردی محمداف؛ 16 درصد
رمضان دوردییف؛ 4 درصد
سردار جلیلوف؛ 1 درصد
دوردی قلیچ اورازوف؛ 1 درصد
جومانظر آننایف؛ کمتر از 1 درصد
مِرد دوردی قربانف؛ کمتر از 1 درصد
مقصد آننانفس اوف؛ کمتر از 1 درصد
 
با وجود این، ذکر چند نکته درخصوص این نظر سنجی لازم است. نظر سنجی فوق، در پایگاهی اینترنتی انجام شده است (18) که در فضای مجازی ترکمنستان مراجعه و استفاده از آن ممنوع بوده و کاربران آن، بیشتر منتقدان دولت و یا ترکمن های مقیم خارج از ترکمنستان هستند. اما با توجه به نوع پرسش نظر سنجی که «در انتخابات ریاست جمهوری ترکمنستان، به کدام کاندیدا رأی خواهید داد؟» (19) عنوان شده است، نتایج به دست آمده، بیش از هر چیز نشان می دهد که کدام کاندیدا بیشترین امید به تغییر را در خود متبلور کرده است. در این دوره، به نظر می رسد که بگمرات آتالییف (رئیس هیات مدیره بانک «ارسغال» و کاندیدای حزب صنعتگران و کارآفرینان)، در چنین جایگاهی، توجه افراد منتقد و گروه های طرفدار تغییر را به خود جلب کرده است. این نکته نیز شایان ذکر است که حزب صنعتگران و کارآفرینان به عنوان دومین حزب رسمی ترکمنستان (پس از حاکم یا دموکرات)، در سال 2012 وارد حیات سیاسی این کشور شد. برخی بر این باورند که ایجاد این حزب با هدف مهار مطالباتی بوده است که به تدریج در فضای سیاسی-اجتماعی این کشور پدید آمده و در حال مطرح شدن بوده است.
 
با تمام این اوصاف کماکان می توان عوامل سیاسی، فرهنگی و اجتماعی مختلف دیگری را نیز در چشم انداز چرایی و چگونگی فرآیندها و پدیده های سیاسی اعم از انتخابات و نتایج آن در ترکمنستان برشمرد. تردیدی نیست که «فرهنگ سیاسی تبعی» (20) بنیان های اجتماعی قبیله ای، ماهیت «رانتیر/تحصیلدار» (21) دولت، ساخت قدرت سیاسی در قالبی «نوپدرسالار/نئوپاتریمونیال»، الزامات گریزناپذیر فرآیند «دولت سازی» در کنار سایر ویژگی های اجتماعی، فرآیندها و موضوعات سیاسی در ترکمنستان را تحت تأثیر قرار می دهد.
 
در نهایت و با تمام این اوصاف، انتخابات ریاست جمهوری این کشور 12 فوریه (24 بهمن) برگزار خواهد شد و در این میان، احتمالا کمتر کسی یافت می شود که درخصوص پیروزی دوباره بردی محمداف تردید داشته باشد. به عبارت دیگر، باوجود اینکه چند روز به برگزاری انتخابات مانده است، «بردی محمداف، پیروز انتخابات ریاست جمهوری 2017 ترکمنستان است».
 
 
نویسنده: بهروز قزل – دانشجوی دکترای مطالعات آسیای مرکزی، دانشگاه تهران
 

یادداشت ها:
1- Jumanazar Annaýew
2- Ramazan Mustapakulyýewiç Durdyýew
3-  Meretdurdy Isgenderowiç Gurbanow
4- Serdar Begmuhammedowiç Jelilow
5- Süleýmannepes Oraznepesowiç Nurnepesow
6- Bekmyrat Atalyýew
7- Senagatçylar we telekeçiler partiýasy
8- Durdygylyç Orazow
9- Agrar partiýanyň Mary welaýat komiteti
10- Gurbanguly Mälikgulyýewiç Berdimuhamedow
11- Demokratik partiýa
12- Saparmyrat Ataýewiç Nyýazow
13- Halk Maslahaty
14- Arkadag
15- From Sultanism to Neopatrimonialism
16- Türkmenistanyň Kommunistik Partiýasy
17- https://ertir.com
18- http://www.azathabar.com
19- ?Türkmenistanyň prezidentlik saýlawlarynda haýsy dalaşgäre ses bermekçi
20-  Subject political Culture/ در مقابل فرهنگ سیاسی مشارکتی یا Participant political Culture
21- Rentier state
 

منبع: ایراس