"آنا مانافووا" کارشناس موسسه خاورمیانه طی یادداشتی با اشاره به تلاش نمایندگان ارشد روسیه و عربستان برای تقویت همکاری در زمینه انرژی، به بررسی این موضوع پرداخته است که آیا این تلاشها به دوستی و روابط نزدیک دو طرف در زمینه انرژی منجر می شود؟
 
  پس از کاهش قیمت نفت و تنش‌آمیز شدن روابط آمریکا و عربستان سعودی، سیگنال‌هایی برای ایجاد روابط حسنه بین روسیه و عربستان سعودی بروز کرده است. نمایندگان ارشد هر دو کشور نیات خود را برای تقویت همکاری در زمینه انرژی مطرح کرده‌اند و حال باید دید که آیا این تلاش‌ها به دوستی و روابط نزدیک دو طرف در زمینه انرژی منجر می‌شود یا خیر.

► تنظیم بازار نفت

قضاوت‌ها درباره توافقات اخیر بین عربستان سعودی و روسیه نشان می‌دهد که دو کشور تمایل به ایجاد ثبات در بازار جهانی نفت دارند و به سمت برقراری روابط نزدیک‌تر با یکدیگر در حرکت هستند. در اینجا دو سوال مهم مطرح می‌شود؛ اول، آیا همکاری بین دو کشور رقیب (عربستان سعودی و روسیه) امکان‌پذیر است و دوم، آیا این همکاری در تنظیم بازار نفت تأثیرگذار خواهد بود یا خیر. به نظر می‌رسد که در مورد پاسخ به این سوالات شک و تردیدهایی وجود دارد.

در ابتدا باید گفت که امکان همکاری روسیه با سازمان اوپک با اما و اگرهایی روبروست، از آنجایی که برخی مخالفت‌ها با روسیه در این سازمان وجود دارد، همکاری مسکو با آن اندک است. از جمله مشکلاتی که مسکو در  سازمان مورد بحث با آن روبروست، رویارویی با عربستان سعودی در این سازمان، حمایت روسیه از توقف تولید نفت و برنامه‌های ایران و عراق برای افزایش خروجی خود می‌باشد.

گفتنی است؛ عربستان سعودی تمایلی به توقف تولید نفت و یا کاهش آن ندارد و این اقدام را منوط به پذیرش شرایط مذاکرات دوحه که در ماه آوریل سال جاری میلادی انجام شد، کرده است. از سویی دیگر، انتظار می‌رود که به احتمال زیاد نتیجه‌ای مشابه در نشست  اوپک که در تاریخ 30 نوامبر برگزار می‌شود، به دست آید.  شرکت کنندگان در این نشست امیدوارند که سهمیه تولید اعضای اوپک مشخص شود و در مقدار مشخصی ثابت باقی بماند.

در آینده قابل پیش بینی، قرار است که تولید نفت خام جهانی بر اثر افزایش تولید کشورهایی نظیر عراق، ایران، لیبی و نیجریه و البته نفت شیل ایالات متحده و نه روسیه و یا عربستان افزایش یابد. به این ترتیب، به نظر نمی‌رسد که همکاری میان روسیه و عربستان سعودی بتواند بر سیاست‌های نفتی جهان تأثیر بگذارد. مهم اینکه، عربستان سعودی و روسیه تنها 22 درصد از تولید نفت خام جهان را تأمین می‌کنند و کاهش تولید آنها نمی‌تواند در بازار نفت تأثیرگذار باشد و فقط به از دست رفتن سهم آنان از بازار نفت منجر می‌گردد.

نکته مهم این است که عربستان سعودی و روسیه مشکلات مشابهی دارند و به دنبال راه‌حل‌های مشابهی هستند. هر دو کشور به دلارهای نفتی نیاز دارند و باید در آنها در زمینه تکنولوژی‌های جدید نیز سرمایه گذاری شود.

نکته مهمتر این است که سازمان اوپک به تنهایی و یا از طریق همکاری با دیگر صادرکنندگان نفت می‌تواند بر بازارهای نفتی تأثیر بگذارد. با توجه به شواهد موجود، حتی اگر روسیه و عربستان سعودی به کاهش تولید خود نیز بپردازند، تأثیر چندانی بر بازار نفت نخواهند گذاشت. از سویی دیگر، اگر قیمت نفت خام به بشکه‌ای 50  الی 60 دلار نیز افزایش یابد، تولید نفت شیل ایالات متحده بر کاهش قیمت نفت تأثیر خواهد گذاشت.

فن آوری تولید نفت شیل خیلی گران نیست و به همین دلیل تولید نفت از این طریق انجام می‌شود. همچنین در حال حاضر، تلاش  کشورهای صادر کننده نفت برای کاهش تولید به منظور افزایش قیمت نفت، تحت تأثیر تغییرات اجتناب ناپذیر بازار قرار گرفته است. واقعیت این است که تولیدکنندگان سنتی نفت به دنبال کاهش تولید نفت برای مقابله با کاهش بیش از پیش قیمت نفت هستند.

یکی دیگر از عوامل منفی موثر بر روابط روسیه و عربستان رقابت رو به رشد دو کشور در بازارهای انرژی است، در همین ارتباط بای د گفت که در سال گذشته، رقابت ریاض و مسکو در اروپا و چین افزایش یافت. در سال 2016، عربستان سعودی صادرات نفت خام خود را به پالایشگاه‌های لهستانی، لیتوانیایی و چک آغاز کرد، در همین حال، روسیه نیز خطوط لوله انتقال انرژی به سیبری شرقی - اقیانوس آرام (ESPO)  را راه‌اندازی کرد و تبدیل به یک عامل کلیدی در عرضه نفت به چین شد.
با وجود تلاش‌‌های مداوم صورت گرفته از سوی کشورهای تولید کننده نفت برای کاهش تولید عربستان سعودی، امّا، ریاض و برخی از شرکای آن در اوپک تخفیف‌‌های سخاوتمندانه‌ای را برای مشتریان آسیایی و اروپایی خود در نظرگرفته‌اند. مهم اینکه، این سیاست ریاض و متحدانش در اوپک در تضاد با منافع روسیه قرار دارد.

► سرمایه گذاری‌ها و پروژه‌های مشترک

همکاری در زمینه نفت و گاز در صورت سرمایه گذاری و تبادل تکنولوژی نیز ممکن است. با این حال، روابط روسیه و عربستان در این زمینه‌ها نیز با مشکلاتی روبروست. مثلاً؛ اگرچه دو طرف با مشکلات مشابهی مواجهند و نیاز به راهکارهای مشابهی نیز دارند، امّا، روسیه در موقعیتی نیست که بتواند به راهکارهای استخراج پیشرفته نفت و گاز مانند تکنولوژی توسعه نفت شیل روی بیاورد.

گفتنی است؛ در حال حاضر، اقتصاد عربستان سعودی تحت تأثیر دو گرایش عمده قرار گرفته است. اولی اینکه، هنوز کمپین تبلیغاتی این کشور که خواستار برنامه‌های بلند پروازانه عربستان بر اساس چشم انداز سال 2030  و اصلاحات اقتصادی می‌باشد، فعال است.

استراتژی مورد بحث خواستار اصلاحات اساسی ساختار اقتصادی عربستان و کاهش وابستگی این کشور به تولید نفت خام و صادرات آن است. از جمله طرفداران اصلی این طرح، محمد بن سلمان آل سعود، معاون نخست وزیر عربستان است که بسیار در سیاست‌های این کشور تأثیرگذار می‌باشد. وی اخیراً به بازدید از کشورهای مختلف پرداخته است تا به تشویق ریاض برای سرمایه گذاری در پروژه‌های جدید بپردازد.

طرفداران استراتژی اصلاح ساختار اقتصادی عربستان، بازدید از کشورهای ایالات متحده آمریکا، چین، ژاپن، کره جنوبی و روسیه را در دستور کار خود قرار داده‌اند و این موضوع نشان دهنده اهمیت پتانسیل سرمایه‌گذاری روسیه برای عربستان است. این افراد معتقد هستند که عربستان باید با وجود محدودیت‌های بودجه، همچنان به سرمایه گذاری در پروژه‌های مختلف برای افزایش سهم گاز طبیعی این کشور و تعادل در زمینه انرژی ملی مبادرت نماید. این اقدام برای افزایش صادرات نفت خام عربستان سعودی لازم است. مهم اینکه، در حال حاضر، این کشور حدود 25 درصد ااز نفت تولیدی خود را در داخل کشور مصرف می‌کند و  همکاری ریاض با دیگر کشورها در زمینه گاز می‌تواند یک جنبه امیدوارکننده‌تر از روابط عربستان با سایر کشورها در درازمدت باشد.

اخیراً روسیه یک یادداشت تفاهم در زمینه گاز مایع طبیعی با بحرین به عنوان نزدیکترین همسایه عربستان سعودی امضا کرده است. به این ترتیب، مسکو می‌تواند با استفاده از زیرساخت‌های موجود به صادرات گاز طبیعی مایع به عربستان سعودی مبادرت کند.

با توجه به گزارش‌های منتشره، روسیه و بحرین توافق کرده‌اند که یک ترمینال دریافت گاز مایع طبیعی در خاورمیانه احداث نمایند. در صورت احداث تاسیسات مورد بحث، این زیرساخت‌ها نه تنها برای صادرات گاز به عربستان بلکه برای رساندن گاز به کشورهای دیگر نیز مورد استفاده قرار خواهد گرفت. نزدیکی عربستان سعودی به بحرین و توافق‌های اخیر مسکو و ریاض نیز احتمال عملیاتی کردن پروژه ساخت ترمینال مورد بحث را افزایش داده است.

► دیگر تناقضات

برخی عوامل منفی در روند همکاری روسیه و عربستان سعوی تاثیرگذار است که در ادامه به آنها اشاره می‌شود. نهکته مهم این است که همواره انرژی یک بخش استراتژیک و تأثیرگذار بر روابط روسیه و عربستان سعودی و دیگر کشورها بوده است.
یکی از عوامل منفی تأثیر گذار بر روابط روسیه و عربستان این است که ایالات متحده یک شریک استراتژیک برای ریاض است و مهم نیست که تا چه حد مسکو می‌تواند به ریاض نزدیک شود.

علاوه بر این، روسیه و عربستان سعودی مواضعی مغایر با سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران دارند و این در حالی است که تهران، رقیب اصلی ریاض در منطقه و یک شریک تاریخی برای مسکو است. کاهش اخیر تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران به مذاق سرمایه گذاران روسی خوش آمده است، به طوریکه شرکت‌های روسی تمایل خود را در مذاکرات برای مشارکت در پروژه‌های اکتشاف، تولید و پردازش مواد هیدروکربنی مطرح می‌کنند. به این ترتیب، روسیه در مقابل همکاری با ریاض به سمت افزایش روابط در زمینه انرژی با ایران روی آورده است.

به این ترتیب، ممکن است که شور و شوق روابط دو کشور بر اثر اظهارات تند آنها نسبت به یکدیگر به نفع کشورهای ثالث باشد  به گسترش روابط مسکو و ریاض با دیگر کشورها منجر شود.

ممکن است که، به جای منعکس شور و شوق دو کشور در مورد چشم انداز همکاری های اقتصادی، اظهارات بیش از حد اصرار خود را در حال به نفع کشورهای ثالث و مخاطبان داخلی ساخته شده است.

نویسنده: آنا مانافووا (Anna Manafova)، کارشناس موسسه خاورمیانه و فارغ التحصیل موسسه بین‌المللی سیاست انرژی و دیپلماسی در MGIMO؛

برگردان: شهربانو جمعه‌پور، کارشناس ارشد روابط بین الملل از دانشگاه شهید بهشتی و عضو تحریریه دیدبان روسیه؛

منبع: شورای روابط بین الملل روسیه (ریاک)