شواهد موجود نشان می‌دهد که سیاست خارجی روسیه در خاورمیانه یک مجموعه چند بعدی است که در چارچوب آن برقراری روابط استراتژیک با بازیگران تاثیرگذار منطقه در دستور کار قرار گرفته است. در همین راستا، همکاری با ریاض، امری مهم برای فدراسیون روسیه به شمار می‌رود. عربستان سعودی یکی از اعضای مهم شورای همکاری خلیج فارس(GCC)  است و مانند روسیه، یکی از بازیگران جدی در بازار جهانی نفت محسوب می‌شود و با توجه به این واقعیت‌ها گسترش روابط با ریاض در دستور کار مسکو قرار دارد. البته، تمایل روسیه برای برقراری روابط با ریاض، یکسویه نیست، بلکه عربستان سعودی نیز تمایل دارد که با مسکو روابط گسترده‌ای داشته باشد و از مزایای آن برخوردار شود.

از سویی دیگر، تغییرات در منطقه خاورمیانه و سراسر جهان و همچنین بیانیه صادره توسط عربستان سعودی درباره تحول اجتماعی و اقتصادی این کشور که در آوریل سال 2016، تحت عنوان "چشم‌انداز عربستان سعودی تا سال 2030" منتشر شد، فرصت‌های جدیدی را برای همکاری مسکو-ریاض به وجود آورد. با این وجود، واقعیت این است که عربستان سعودی و روسیه هیچ‌گاه در طول تاریخ، روابط استراتژیک با یکدیگر نداشته‌اند و از سویی دیگر، روابط آنها پایدار و یا چندجانبه نیز نبوده است.

گسترش روابط متقابل میان کشورها معمولاً با توجه به سابقه روابط آنها شکل می‌گیرد، به این ترتیب که هر کدام از طرفین با توجه به دیدگاه‌های طرف مقابل به افزایش روابط با آن مبادرت می‌کند. امّا در مورد روسیه و عربستان سعودی این سابقه همکاری وجود ندارد و از سویی دیگر، فقدان اعتماد میان طرفین، انجام فعالیت‌های مشترک برای حل و فصل مسائل منطقه‌ای را دشوار کرده است. حذف موانع برقراری روابط اجتماعی متقابل و سودمند میان مسکو و ریاض و به عبارت دیگر رفع اختلافات سیاسی میان این دو، از اهمیت ویژه‌ای برای گسترش روابط آنها برخوردار است.

یکی از راهکارها برای رفع اختلافات سیاسی مسکو-ریاض این است که دو طرف درباره منازعه داخلی سوریه با یکدیگر همکاری خوبی داشته باشند. در این ارتباط، باید هماهنگی میان روسیه و عربستان سعودی و البته شورای همکاری خلیج فارس درباره منازعه داخلی سوریه افزایش یابد. از سویی دیگر، باید طرفین بازسازی روابط با گروه‌های میانه‌رو مخالف در سوریه را در دستور کار خود قرار دهند.

مهم اینکه؛ حضور روسیه در خاورمیانه یک واقعیت است که ریاض باید آن را بپذیرد و از سویی دیگر، حضور روسیه در خاورمیانه با روابط این کشور با متحدانش از جمله ایران و دولت سوریه گره خورده است و این موضوع نیز باید از سوی ریاض مورد پذیرش قرار گیرد، تا زمینه برای برقراری روابط استراتژیک مسکو-ریاض فراهم شود.

آنچه واقعیت دارد این است که در حال حاضر، عربستان سعودی، روسیه و سوریه را دشمنان سرسخت خود می‌بیند و این موضوع بر جنبه‌های دیگر روابط ریاض-مسکو اثر گذاشته است. با این وجود، همانگونه که چین و عربستان سعودی اجازه ندادند که روابط آنها تحت تأثیر اختلافات مختلف خدشه‌دار شود، مسکو و ریاض نیز نباید بگذارند که اختلافات، اگرچه عمیق هستند به مانعی برای گسترش روابط دوجانبه و سودمند آنها تبدیل شود. نکته مهم این است که علاقه‌ای دو طرفه از سوی ریاض و مسکو برای گسترش روابط دوجانبه وجود دارد و این اراده امری مهم است.

مهم اینکه؛ چندجانبه‌گرایی و لیبرالیزه شدن روابط اقتصادی خارجی عربستان سعودی می‌تواند روابط اقتصادی دو جانبه این کشور را با سایر کشورها و از جمله با روسیه به سطح بالاتری ارتقا دهد. با این حال، به منظور حفظ موقعیت روسیه در بازارهای عربستان، مسکو باید با استفاده از ابتکار، خلاقیت و توانایی به ارائه محصولات و خدمات رقابتی در بخش‌های مختلف از جمله هوا فضا، انرژی هسته‌ای، کشاورزی و غیره در عربستان اقدام کند. از سویی دیگر، روسیه می‌تواند در بخش دفاعی نیز با عربستان همکاری نماید و همانگونه که با دیگر شرکایش در این زمینه رابطه دارد به برقراری روابط با ریاض نیز مبادرت نماید. به منظور گسترش روابط دو طرفه، مسکو و ریاض باید روابط خود را بر اساس قراردادها و موافقتنامه‌های منعقده سامان دهند. همچنین، باید گسترش روابط دو کشور در زمینه کسب وکارهای کوچک و متوسط نیز در دستور کار قرار گیرد و به ویژه باید به شرکت‌های کارآفرین و ابتکاری که به لحاظ فناوری و نوآوری، پتانسیل لازم برای گسترش روابط دو طرف را دارند نیز توجه شود. گسترش روابط دو طرف در زمینه‌های فرهنگی، آموزش، ورزش و گردشگری نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.

مهم اینکه؛ در حالی از تمایل دو طرفه ریاض و مسکو برای گسترش روابط سخن به میان می‌آید که طی سال‌های اخیر و حداقل طی یک سال گذشته با تشدید بحران سوریه و پافشاری سعودی‌ها بر حمایت از تروریست‌های تکفیری، روابط دو طرف بیش از پیش تیره  شده است.

می‌توان اینگونه تحلیل کرد که بحران سوریه و مواضع دو کشور در قبال آن، محور تنش‌های ریاض-مسکو طی سال‌های اخیر بوده است. از یک سو عربستان سعودی با حمایت بی وقفه از تروریست‌های تکفیری چه از لحاظ مالی و چه از لحاظ تسلیحاتی، بر لزوم کناره‌گیری بشار اسد تأکید دارد و از سوی دیگر، مقامات مسکو حاضر به عقب نشینی از مواضع خود در حمایت از دولت دمشق نیستند. بر همین اساس، اختلافات ریشه‌ای میان مسکو و ریاض در خصوص بحران سوریه روابط دو طرف را بیش از پیش پیچیده و تنش‌آلود ساخته است. این در حالی است که روسیه و عربستان‌ سعودی، همچنان به دلیل برخی منافع مشترکی که دارند، حاضر نیستند به صورت علنی با یکدیگر وارد مناقشه و مجادله رسانه‌ای شوند.

به نظر می‌رسد که روابط فعلی روسیه و عربستان سعودی در شرایط رکود قرار گرفته است که طی آن نه دو طرف می‌توانند به پیشرفت روابط امیدوار باشند و نه به دلیل برخی منافع مشترک قصد دارند که اوضاع را بدتر از آنچه هست، بکنند. به این ترتیب، تنها گذشت زمان و رخدادهای آینده، مسیر روابط ریاض-مسکو را مشخص خواهد کرد و باید دید که توصیه‌های کارشناسان برای مدیریت تنش‌های دو طرف تا چه اندازه توسط مقامات این کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد و روابط آنها به چه سمت و سویی پیش می‌رود.

یکی دیگر از مسائل مهم در روابط روسیه و عربستان سعودی، مسئله روابط نزدیک تهران و مسکو است و باید دید که عربستان سعودی با توجه به تیرگی روابطش با تهران، تا چه اندازه می‌تواند با نزدیکی روابط جمهوری اسلامی و روسیه کنار بیاید و با وجود این واقعیت به گسترش روابط با مسکو مبادرت کند.
 
نویسندگان:
گریگوری کاساچ، کارشناس ریاک و استاد دانشگاه ایالتی   علوم انسانی روسیه
لنا ملکومیان، کارشناس  موسسه مطالعات آسیایی و آکادمی علوم روسیه و استاد دانشگاه ایالتی علوم انسانی روسیه

برگردان: شهربانو جمعه‌پور، کارشناس ارشد روابط بین الملل از دانشگاه شهید بهشتی و عضو تحریریه دیدبان روسیه؛

منبع: شورای روابط بین‌الملل (ریاک)