بررسی اثرات تغییر اقلیم بر روی بزرگترین حوضه آبی دنیا

توسط کشورهای حاشیه دریای خزر

رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی در كارگاه آموزشی بین المللی «تغییر اقلیم و دریای خزر» که از روز یک شنبه 19 اردیبهشت 95 به مدت سه روز و با حضور کشورهای حاشیه دریای خزر در محل پژوهشگاه در حال برگزاری است، گفت: به منظور دفع اثرات تغییر اقلیم و تهدیدات آن در محیط زیست دریا، کارگاه آموزشی بین‌المللی تغییر اقلیم و دریای خزر با حضور نمایندگان کشورهای حاشیه‌ای دریای خزر برگزار شده است.

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، دکتر ناصر حاجی‌زاده ذاکر در کارگاه آموزشی تغییر اقلیم و دریای خزر با تاکید بر این که فرآیندهای اقیانوسی، تغییر در تابش خورشیدی دریافت شده توسط زمین از عوامل تاثیرگذار بر تغییر اقلیم در جهان است، افزود: علاوه بر آن فوران‌های آتشفشان‌ها و تغییرات ناشی از فعالیت‌های بشری از دیگر عوامل تاثیرگذار در تغییر اقلیم در جهان است و این در حالیست که امروزه تغییرات ناشی از فعالیت های بشری مسبب اصلی گرمایش جهانی بوده که در اثر افزایش گازهای گلخانه‌ای در جو است.

وی دریای خزر را بزرگ ترین حوضه آبی داخل خشکی جهان و در مرز قاره آسیا و اروپا بیان کرد و گفت: در حال حاضر 5 کشور ساحلی ایران، جمهوری آذربایجان، فدراسیون روسیه، قزاقستان و ترکمنستان تحت تاثیر اثرات ناشی از تغییر اقلیم هستند.

به گفته وی تغییر تراز آب دریای خزر، تغییر مسیر جریانات دریایی،‌ گسترش بیابان‌زایی بویژه در سواحل شرقی آن، افزایش فراوانی توفان‌های دریایی، افزایش دمای سطح آب، کاهش تنوع گونه‌ای و بوم‌سازگان دریایی و ورود گونه‌های مهاجم از جمله اثرات تغییر اقلیم بر دریای خزر هستند که خسارت زیادی برای بوم سازگان ساحلی، صیادی و سازه‌های دریایی به همراه دارند.

حاجی‌زاده ذاکر با تاکید بر این که در این کارگاه نمایندگانی از کشورهای روسیه، ترکیه، عراق، لبنان، پاکستان و آذربایجان حضور دارند، یادآور شد: در این کارگاه که با حضور نمایندگان این کشورها در حال برگزاری است به تبادل نظر در خصوص اثرات تغییر اقلیم بر دریای خزر پرداخته می شود.

رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی، تغییرات آب و هوایی را یک مساله اساسی در حوزه اقیانوس شناسی دانست و خاطرنشان کرد: تغییرات آب و هوا به صورت موثر در دریاها و اقیانوس‌ها چه به لحاظ کاهش تراز آب و چه به لحاظ درجه حرارت و شوری تاثیر دارد.

وی با اشاره به مطالعات جهانی در خصوص اثرات تغییرات اقلیم بر روی محیط زیست و دریاها یادآور شد: مطالعات زیادی در خصوص تغییرات اقلیم بر روی دریای خزر صورت گرفته است، از این رو برگزاری این کارگاه آموزشی می‌تواند در تبادل اطلاعات در این حوزه موثر باشد.

حاجی‌زاده ذاکر ادامه داد: این کارگاه آموزشی با همکاری شبکه علمی کشورهای اسلامی(INOC) و حمایت مالی کمیته دائمی همکاریهای علمی و فناوری سازمان کنفرانس اسلامی (COMSTECH) در پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی از19 اردیبهشت  آغاز می‌شود و تا روز 21 اردیبهشت 95ادامه دارد.

رئیس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، خاطرنشان کرد: این کارگاه آموزشی با هدف درک اثر تغییر اقلیم و تهدیدات آن بر محیط زیست دریاهای محصور در خشکی با تاکید بر دریای خزر، تبادل دانش در مورد طرح‌های اجرایی تغییر اقلیم برای مدیریت آمادگی در برابر خطر و تبادل دانش و تجربه کشورهای عضو در زمینه تاثیر اقلیم در محیط‌های دریایی برگزار می‌شود. 

دبیر اجرایی شبكه علم و فناوری كشورهای اسلامی در این کارگاه بین المللی گفت: اگر سطح آب دریاها را صفر در نظر بگیریم امروزه سطح آب دریای خزر منفی 28 است در حالی كه در گذشته مثبت 100 بوده است كه علت آن می تواند تغییر اقلیم باشد.

مصطفی ارگون درباره نوسانات آب دریای خزر اظهار كرد: سطح آب دریای خزر در گذشته بالاتر از تمام دریاها بوده است و آب آن وارد دریای سیاه، مرمره و اژه می شد. اما امروز برعكس شده است و سطح آب دریای خزر پایین تر از سطح آب تمام دریاها قرار دارد.

وی درباره بازگشت تراز آب خزر گفت: امكان همه چیز وجود دارد. این كه بعد از میلیون ها سال دوباره به همان تراز اولیه خود برگردد دور از ذهن نیست زیرا در بازه زمانی زمین شناسی این تغییرات همواره رخ داده است.

وی اظهار كرد: در واقع دریای اطلس است كه آب و هوا و میزان نوسانات آبی در تمام دنیا و همچنین دریای خزر كنترل می كند.

ارگون گفت: مطالعات در مورد دریای خزر نشان می دهد كه این حوضه آبی مستعد بروز سونامی است اما به شرطی كه شرایط آن فراهم شود.

وی افزود: در مورد حوضچه های آبی خزر، سیاه و مدیترانه تحقیقات و مطالعات زیادی انجام داده است و نتایج نشان داد برخی از زلزله هایی كه در ایران و تركیه رخ می دهد ناشی از رسوب گذاری دریای خزر و حركت و فشار صفحات تكتونیكی كف این دریا است.

ارگون اظهار كرد: لایه رسوبی كف دریای خزر تا 15 كیلومتر است در حالی كه این لایه در دریای سیاه 12 كیلومتر است، در واقع صفحه عربی به بخش ایرانی و تركیه فشار وارد می كند و زلزله ایجاد می شود.

به گفته وی 50 میلیون سال پیش دریای خزر و سیاه وجود نداشت بلكه كوه و دشت بودند اما اكنون كه به وجود آمدند خصوصیات خاص خود را دارند و برای حفاظت از آنها تلاش كنیم.

دبیر اجرایی شبكه علم و فناوری كشورهای اسلامی اظهار كرد: البته وقوع زلزله در خزر بستگی به مركز زلزله دارد اگر در خشكی باشد سونامی رخ نخواهد داد.

همچنین در این کارگاه، مشاور كمیته همكاری های علمی فناوری كشورهای اسلامی طی سخنانی اظهار داشت: محیط زیست در حال تجزیه شدن است و علت آن انتشار گازهای گلخانه ای و تغییرات آب و هوایی است.

محمد قاسم جان افزود: دنیا روبه گرمی می رود و روز به روز گرمتر می شود و انسان نقش بسیار اساسی در ایجاد این مشكلات دارد.

وی اظهار كرد: ما انسان ها مسوول اضافه كردن گازهای گلخانه ای به محیط زیست و بهره كشی از آن به نفع خود و به ضرر محیط زیست و سرزمین خود هستیم كه تضمین اضافه نكردن این فشارها به محیط زیست نیاز به یك استراتژی و راهكارهای جهانی دارد.

وی با اشاره به تاثیر این عوامل بر دریای خزر گفت: خزر از اهمیت زیادی برخوردار است نه فقط برای كشورهای اطراف بلكه برای تمام دنیا ارزشمند است زیرا دارای منابع بسیار غنی زیستی است.

قاسم جان افزود: بهتر است بیشتر از این خزر را آلوده نكنیم تا بتوانیم باز هم از منابع آن استفاده كنیم، خوشبختانه 5 كشور اطراف خزر به ویژه ایران، روسیه و قزاقستان از لحاظ علمی و مالی بسیار قوی هستند و می توانند اقدامات عمل خوبی صورت دهند.

وی اظهار كرد: برای این كه دریای خزر را با جزییات بیشتری بشناسیم و به میزان آلودگی این دریا در دهه های اخیر پی ببریم نیازمند داشتن یك برنامه عمل هستیم.

مشاور كمیته همكاری های علمی فناوری كشورهای اسلامی تاكید كرد: كشورهای اسلامی باید بیش از پیش به اهمیت دریای خزر پی ببرند و به اهمیت علم برای سلامت اجتماعی و اقتصادی توجه كنند.

وی اظهار كرد: دركمیته همكاری های علمی فناوری كشورهای اسلامی یك برنامه عمل داریم اما كلی است و كشورها باید با توجه به شرایط منطقه ای یك برنامه اقدام عمل به صورت جداگانه تهیه كنند.

قاسم جان تاكید كرد: باید تایید كشورهای اسلامی را برای تهیه برنامه عمل داشته باشیم البته فقط منوط به تایید شفاهی نیست بلكه باید نسبت به تخصیص بودجه نیز اقدام كنند.

وی ادامه داد: در این صورت و با همكاری كشورهای اسلامی می توانیم یك برنامه عمل در خصوص اقیانوس ها و دریای خزر تا 10 سال آینده داشته باشیم كه شامل مطالعات فضایی، شبیه سازی، زیست فناوری، منبع معدنی و انرژی خواهد بود.

وی اظهار كرد: نظر شخصی من این است كه كشورهای اسلامی نیاز به همكاری قوی تر و تخصیص اعتبار بیشتری برای این منظور دارند در غیر اینصورت علم در این زمینه پیشرفت نخواهد كرد زیرا آرزوهای بلند به ما كمك نمی كند بلكه باید كار جدی صورت گیرد.

معاون محيط زيست دريايي سازمان حفاظت محيط زيست نیز در این کارگاه بین المللی با بیان سخنانی  گفت: اگرچه پيش بيني ها تا سال 2020 افزايش 70 تا 80 سانتيمتري تراز آب خزر را نشان مي دهد اما از سال 2006 همچنان شاهد كاهش تراز آب خزر از 3 تا 5 سانتيمتر هستيم.

دکتر پروين فرشچي افزود: در نواحي جنوبي درياي خزر كاهش تراز آب تا حدود 18 سانتيمتر مشاهده شده كه موجب كاهش عمق تالاب هاي ساحلي شده است.

وي با تاكيد بر اهميت توجه به تراز آبي درياها و اقيانوس ها اظهار كرد: علم كنوني فقط توانسته پيش بيني نوسانات آب دريا را تا 6 ماه آينده انجام دهد.

فرشچي ادامه داد: در طول تاريخ نوسانات سطح آب درياي خزر بسيار پيچيده و ناشناخته بوده است حتي نوساناتي در حد منفي و مثبت 7 نيز داشته است ، يعني 7 متر كاهش و 7 متر افزايش داشته است.

وي گفت: تاكنون تئوري هاي گوناكوني در رابطه با دلايل نوسانات آب درياي خزر مانند چشمه هاي كف دريا، حركات تكنوتيكي صفحه هاي كف دريا، خشك شدن درياي آرال و فعاليت هاي بشري مانند احداث سدها و ايجاد خليج قره بوغاز و تغييرات بالانس آب دريا و تعادل ورودي آبها به دريا و خروجي از طريق تبخير ارايه شده است.

فرشچي افزود: تغييرات اقليم و نوسانات آب درياي خزر اثرات گسترده اي بر جمعيت ، اقتصاد و توسعه منطقه دارد و تبعات زيست محيطي، اقتصادي، اجتماعي و تغييرات اقليم و نوسانات آب دريا در اين منطقه چند بعدي بوده و متاسفانه تاكنون به خوبي مورد مطالعه قرار نگرفته است.

وي گفت: اثرات تغييرات اقليم و نوسانات آب دريا بر فعاليت هاي كشاورزي، واحدهاي صنعتي، تصفيه فاضلاب، آب شيرين كن ها ، خطوط ارتباطي و واحدهاي مسكوني مستقر در سواحل در سال هاي گذشته بسيار گسترده بوده است.

وي با تاكيد بر اينكه نوسانات آب درياي خزر مي تواند باعث بروز سيل در مناطق پست سواحل شمالي آن شود افزود: سيل مي تواند مناطق تحت بهره برداري نفت و گاز در مناطق ساحلي به خصوص چاه هاي نفت رها شده در سواحل شمالي درياي خزر را مورد تهديد آلودگي قرار دهد، همچنين اثرات بر كيفيت آب آشاميدني نيز بسيار حاير اهميت است.

معاون محيط زيست دريايي سازمان حفاظت محيط زيست گفت: از آنجايي كه كشورهاي حاشيه درياي خزر عضو كنوانسيون تهران ، قرارداد همكاري هاي هيدرومتئولوژي، كنوانسييون چارچوبي تغيير اقليم سازمان ملل هستند و تعهد به اجراي نشست پاريس در خصوص كاهش انتشار گازهاي گلخانه اي را دارند بايد امكان ايجاد كميته منطقه اي تغييرات اقليم و نوسانات سطح آب درياي خزر را مورد بررسي قرار دهند.

فرشچي اظهار كرد: ماهيت اصلي اين كميته تهيه اطلاعات و داده هاي علمي در رابطه با تغييرات اقليم و نوسانات آب دريا و در اختيار گذاشتن آن به سياستگذاران است.

منبع: درگاه پژوهشگاه اقیانوس شاسی و علوم جوی ایران