موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر (IIKSS)- همانگونه که در گزارش پیشین {پدیده مهاجرت در کشورهای حاشیه خزر (1- آذربایجان)}  در رابطه با مهاجرت بیان شد، این پدیده را می‌توان جنبش جمعیتی دانست که بر اثر آن مردم از یک مکان به مکان دیگر یا از یک کشور به کشور دیگر با هدف تغییر بهتر شرایط زندگی و رسیدن به شرایط ایده‌آل و مطلوب، به صورت موقت یا دائم در گروه‌های کوچک و بزرگ اسکان می‌گیرند. در مقابل پناهجویان به دلیل فرار از مشکلات سیاسی، اجتماعی، امنیتی، فجایع طبیعی و انسانی، مذهبی، فقر، بیماری و ... اقدام به مهاجرت می‌کنند و در سوی دیگر دلیل مهاجرت ممکن است عوامل مساعد همچون بهداشت، مسکن، آزادی سیاسی و ... در مقصد مهاجرت باشد که مورد استقبال شهروندان یک کشور قرار می‌گیرد. مهاجرت‌ها اغلب به صورت فصلی و کاری(کمتر از یک سال)، مهاجرت دائم(تابعیت) و پناهدگی انجام می‌شود و در اکثر نقاط جهان بر اساس شرایط مختلف حاکم در کشور مقصد متغییر است. جمهوری ترکمنستان همانند سایر کشورها از این قاعده مستثنی نبوده و پدیده مهاجرت نیز در این کشور جریان دارد.

پس از فروپاشی شوروی و استقلال کشورهای آسیای‌میانه به صورت خاص ترکمنستان، از همان اوان با مشکلات اقتصادی، معیشتی، بهداشتی، اجتماعی، سیاسی و ... مواجه گردید که چنین شرایطی وضعیت زندگی شهروندان این جمهوری را با چالش جدی روبرو ساخته بود و شهروندان این کشور اقدام به مهاجرت نمودند. این موضوع در حالی است که در آن زمان اکثر شهروندان ترکمنستان را روس‌ها یا به عبارتی روس‌تباران و اسلاوها تشکیل داده بودند که بلافاصله پس از استقلال این جمهوری، اقدام به ترک ترکمنستان نمودند. یک‌سال پس از استقلال و در سال 1992  میلادی 19/353 نفر از ترکمنستان که اغلب روس‌تبار بودند به فدراسیون روسیه مهاجرت نمودند که این موضوع به وضوح شرایط نامساعد پس از استقلال ترکمنستان را تشریح می‌کرد. همچنین طی بازه زمانی دو ساله( از سال 1993 تا 1995) بالغ بر 100 هزار نفر از روس‌ها ترکمنستان را به مقصد روسیه ترک نموده بودند.

ترکمنستان پساشوروی که از وجود ذخایر عظیم طبیعی نفت و گاز بهره می‌برد، به مدد چنین پشتوانه بالقوه توانسته است طی سال‌های اخیر وضعیت مطلوب‌تری را در مقایسه با قبل از استقلال بوجود آورد ولیکن وضعیت سیاسی بسته حاکم، محصور در خشکی بودن این کشور و پایین آمدن قیمت جهانی نفت و کاهش ارزش منات(پول ملی ترکمنستان) در مقایسه با دلار بار دیگر وضعیت اجتماعی، معیشتی، اقتصادی و ... در این جمهوری را با چالش جدی روبرو ساخته است. برای نمونه در سال گذشته میلادی(2017) کمبود مایحتاج اولیه زندگی در ترکمنستان و تشکیل صف‌های طویل برای دریافت جیره آرد، شکر، تخم مرغ و سایر محصولات لبنی و ضروری، وضعیت امنیتی را در این کشور حاکم نموده بود که باعث شد روند مهاجرت از این کشور سرعت بیشتری بگیرد. خروج برخی از اتباع ترکمن از این کشور بصورت قانونی و تعدادی دیگر بدلیل ممانعت مقامات گمرک به صورت غیرقانونی انجام گردید و اکثرا از طریق قزاقستان و سایر جمهوری‌های آسیای میانه و حتی کشورهای همسایه اقدام به این امر نمودند و مقصد اصلی این مهاجرین ترکیه می‌باشد.

در این بین اما روابط نزدیک ترکیه و ترکمنستان که در بهترین حالت سیاسی و اقتصادی قرار دارد وضعیت حضور اتباع ترکمن را با چالش روبرو ساخته است. مقامات امنیتی ترکمنستان با تحت فشار قرار دادن خانواده‌هایی که اعضای آنها در خارج از کشور به عنوان مهاجر حضور دارند می‌خواهند که به کشور باز گردند، دگرسو همکاری امنیتی ترک‌ها با ترکمن‌ها در رابطه با حضور مهاجرین، وضعیت حضور آنها در ترکیه را دشوار ساخته است. این موضوع در حالی است که اکثر اتباع ترکمن بدلیل شرایط وخیم زندگی و سیاست داخلی و حتی خارجی عشق‌آباد حاضر به بازگشت نبوده و آن را خوشایند نمی‌دانند و این امر را نمی‌توان بدون ارتباط با حذف یارانه‌های دولت عشق‌آباد برای شهروندان در زمینه اعطای استفاده رایگان گاز، برق و آب دانست. چنین وضعیتی باعث گردید مهاجرین غیرقانونی مقاصد جدیدی همچون آذربایجان، ازبکستان، قزاقستان و روسیه را برای کار و زندگی انتخاب نمایند.

در همین چارچوب و برای اثبات ادعای خود می‌توانیم به گزارش ارائه شده از سوی اداره کل مهاجرت کشور روسیه اشاره کنیم. بر اساس این گزارش در سال 2017 میلادی حدود 74 هزار شهروند ترکمنستانی بعنوان مهاجر در این اداره به ثبت رسیده است و اکثر مهاجرین در استان ولگوگراد روسیه حضور دارند. چنین وضعیتی نشان می‌دهد ترکمنستان علی‌رغم در اختیار داشتن منابع عظیم انرژی و به دلیل سوءمدیریت نتوانسته شرایطی بوجود آورد که شهروندانش بتوانند وضعیت مطلوبی برای زندگی داشته باشند. چنین وضعیتی مسبب تسریع درخواست پناهندگی از سوی شهروندان ترکمن شده است. در همین چارچوب و بررسی آمارها نشان می‌دهد که مقاصد مهاجرین بیشتر به سمت ترکیه و کشورهای آمریکا مرکزی می‌باشد و می‌توان اینگونه استنباط نمود که چنین رویکردی از سوی ترکمن‌ها تحت تاثیر نفوذ و حضور شرکت‌ها و کمپانی‌های ترکیه‌ای و آمریکایی بوده است که با تمایلات سیاست خارجی عشق‌آباد هر چند بی‌طرفانه اعلام شده است ولیکن به سمت غرب گرایش دارد و با آن منطبق می‌باشد. افزایش دیدارهای دیپلماتیک، انعقاد قراردادهای تجاری و اقتصادی با شرکت‌ها و کمپانی‌های ترکی و غربی، برگزاری دوره‌های آموزشی در حوزه‌های مختلف از سوی غرب و کمک‌های اقتصادی حکایت از تمایلات غربگرایانه مقامات این جمهوری دارد.

برای آزمون این ادعا به جدول زیر که آمار آن متعلق به سال 2017 میلادی است رجوع می‌کنیم:
 

همانگونه که در جدول فوق مشاهده می‌کنیم 518 نفر از شهروندان جمهوری ترکمنستان در سال 2017 درخواست پناهندگی از کشورهای مختلف داشته‌اند. از این تعداد 16 نفر موفق به دریافت پناهندگی شده و 152 نفر از دریافت پناهندگی منع یا به عبارتی رد شده‌اند و در کل 9/5 درصد از شهروندان این کشور توانسته‌اند پناهندگی اخذ نمایند. در این بین بیشترین مقاصد به ترتیب متعلق به ترکیه با 284 درخواست، آمریکا 103 درخواست و آلمان 102 درخواست می‌باشد و به طور کلی 90 درصد از درخواست‌های پناهندگی رد شده‌اند. با این حال بیشترین درصد قبول پناهندگی متعلق به کانادا و آمریکا می‌باشد. لازم به ذکر است در جدول فوق پرونده‌های سال‌های اخیر نیز مفتوح است که در تعداد پذیرفته‌شدگان و رد شدگان تاثیر داشته است.

روند فعلی مهاجرت در جمهوری ترکمنستان نشان می‌دهد که این پدیده وابستگی معنی‌داری به اقتصاد و وضعیت معیشتی دارد و طبیعی است که هر میزان شرایط سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، رفاهی، بهداشتی زندگی و ... در این جمهوری بهتر باشد بدون تردید درخواست مهاجرت کاهش خواهد یافت. اگر مقامات عشق‌آباد نتوانند وضعیت مطلوبی برای شهروندان کشورشان بوجود آورند بدون تردید باید شاهد حجم تعداد زیادی از مهاجرین غیرقانونی از ترکمنستان به مقاصد کشورهایی که در بالا به آنها اشاره گردید باشند.

قاسم عزیزی عضو شورای علمی موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر