احمد وخشیته، تحلیلگر مسائل روسیه

تابستان پارسال و کمی پیش‌تر از دیدار سران روسیه و آمریکا در هلسینکی بود که دمیتری اسمیرنوف طی یادداشت خود در روزنامه کامسامولسکایا پراودا در جریان دیدار پوتین و نتانیاهو در ماه جولای نوشت که هیچ رهبر خارجی مثل نتانیاهو با پوتین دیدار نمی‌کند و اسرائیل دقیقا اقدامات خود را در زمینه سوریه با روسیه مورد توافق قرار می‌دهد و به لطف این امر صلح در خاورمیانه بیش از بیش برقرار است؛ اما سرنگونی هواپیمای IL-20 نیروی هوایی روسیه در نزدیکی لاذقیه، سبب شد تا دیدارهای رئیس‌جمهور روسیه با نخست وزیر اسرائیل تحت تاثیر قرار بگیرد؛ از همین رو پس از دیدار آنها در حاشیه اجلاس سران بیست تا کنون، نخست‌وزیر اسرائیل دیداری با مرد شماره یک کرملین نداشته است. شاید از همین روست که یک ضرب‌المثل روسی می‌گوید پرنده دیگران را نباید شمرد، چرا که بر این باور هستند که این کار سبب چشم خوردن می‌شود.

گفته می‌شود که بنیامین نتانیاهو در آخرین دیدار خود با رئیس‌جمهور روسیه، به توافقی درباره سوریه دست یافت؛ که به موجب آن اسرائیل سیطره‌ی ارتش سوریه بر استان‌های القنیطره، السویداء و درعا را به رسمیت شناخت و در مقابل مسکو تعهد داد تا ایران را در هشتاد کیلومتری مرزهای سوریه از اسرائیل دور نگه دارد و نسبت به بمباران پایگاه‌های نظامی ایران در سوریه از سوی اسرائیل، واکنشی نشان ندهد.

موضوعی که سرانجام انتقاد تند رئیس کمسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی ایران را ماه پیش برانگیخت؛ فلاحت‌پیشه با انتقاد جدی از سوی روسیه معترض شد که چرا روسیه در زمان حملات اسرائیل به پایگاه‌های سپاه پاسداران ایران در سوریه، پدافند هوایی اس ۳۰۰ خود را غیر فعال می‌کند.

در میانه عدم ملاقات ولادیمیر پوتین با بنیامین نتانیاهو،‌ اما تل‌آویو و مسکو در ادامه توافق سران دو کشور به طور جدی گام برداشتند و در واپسین روزهای سال ۲۰۱۸ (۱۲ نوامبر) جلسه نمایندگان ستاد مشترک ارتش روسیه و اسرائیل در چارچوب موافقتنامه پوتین و نتانیاهو در مسکو برگزار شد. نتانیاهو در این مدت همچنین گفتگوهای تلفنی خویش با پوتین را دنبال می‌کرد که همواره سوریه و ایران محور اصلی آن بود.

دو هفته پیش و همزمان با دیدار روسای جمهور ایران و ترکیه با همتای روس خود در نشست سوچی، کرملین از دیدار پوتین و نتانیاهو سخن به میان آورد؛ دیداری که نهایتا با شش روز تاخیر چهارشنبه ۲۷ فوریه در مسکو انجام می‌شود.

اسرائیل چه جایگاهی در سیاست خارجی روسیه دارد؟

پروفسور «یوروی میخائيلوویچ پچتا» رئیس گروه علوم سیاسی دانشگاه دوستی ملل روسیه در گفتگو با یورونیوز فارسی بر این باور است که اگرچه روسیه و اسرائیل با یکدیگر مشارکت دارند، اما نمی‌توان رابطه روسیه و اسرائیل را استراتژیک خواند. به اعتقاد تحلیلگر مسائل خاورمیانه، روابط مسکو و تلآویو عمدتا بر اساس پراگماتیسم و یک رویکرد سازنده بوده و این بسیار مهم است که دو کشور بر اساس منافع مشترک موفق می‌شوند مشکلات خود را حل کنند.

یوروی میخائيلوویچ پچتا، تحلیلگر سرشناس روس در ادامه به وضعیت بغرنج در سوریه اشاره کرد و ادامه داد که اسرائیل نزدیک‌ترین متحد به ایالات متحده است و فعالیت‌های روسیه در منطقه، آزادی عمل اسرائیل را محدود می کند؛ اما در عین حال بازگشت روسیه به خاورمیانه و مشارکت فعال آن در جنگ سوریه موجب شده است که اسرائیل به گفت‌و‌گوی مداوم با روسیه در سطح مقامات دولتی، دیپلماتیک و نظامی ادامه دهد.

از سوی دیگر ولادیمیر ایوانوف، دانشیار دانشگاه دولتی مسکو و سردبیر نیز در گفتگو با یورونیوز فارسی به تحلیل این موضوع پرداخت و تاکید کرد که تاریخ روسیه و اسرائیل و پیش از آن شوروی و اسرائیل بسیار پیچیده و پر زرق و برق بوده است؛ اما باید توجه داشت که روابط دو کشور به طور چشمگیری تغییر کرده و در دوره پساشوروی رو به گرمی گام برداشته است. وی در همین رابطه افزود که امروز اسرائیل نه شریک قابل اعتماد روسیه در منطقه و نه شریک تجاری قابل ملاحظه‌ای است؛ اما به رغم این واقعیت باید گفت که تلآویو با توجه به نفوذ لابی اسرائیل و همچنین تعداد زیادی از اسرائیلی‌ها (شهروندان سابق روسیه و یا افراد دو تابعیتی) نقش مهمی را در رهبری روسیه ایفا می‌کند که مهمتر از همه جنبه انسانی این موضوع است.

این استاد دانشگاه در ادامه به روابط شخصی پوتین و نتانیاهو اشاره کرد و افزود روابط روسیه و اسرائیل به معنای متعارف استراتژیک نیست، نه از منظر ژئوپلوتیک و نه اقتصادی و نه امنیت منطقه‌ای؛ ‌اما باید توجه داشت که روابط پوتین و نتانیاهو نقش مهمی را ایفا می‌کند.

ولادیمیر ایوانوف همچنین با اشاره به بازدارندگی متقابل و مولفه‌های استراتژیک ادامه داد که روسیه و اسرائیل به عنوان بازیکنان پیشرو مجبور هستند که با منافع یکدیگر در منطقه کنار بیایند و نمی‌توانند همدیگر را نادیده بگیرند؛ اما در عین حال، ‌موضع روسیه در مورد اسرائیل ناگزیر سخت‌تر، رقابتی تر و واقعی‌تر می باشد.

اولویت روسیه کدام است: اسرائیل یا ایران؟

پروفسور یوری میخائیلوویچ در این رابطه معتقد است که روسیه در روند فعلی سوریه نقش مهمی را ایفا می‌کند و از این رو با تمام طرفین همچون ترکیه، عربستان، ایران، اسرائیل و مصر گفتگو دارد. وی در این رابطه به آشنایی رهبران سیاسی و دیپلمات‌های روس با تاریخ، فرهنگ، مذهب و تمدن این کشورها اشاره کرد و تاکید کرد که دیدگاه روسیه این است که مردم کشورها هستند که حق انتخاب راه خود برای توسعه را دارند. از این رو با وجود اینکه تضاد شدیدی بین اسرائیل و ایران وجود دارد، مسکو از هر طرف فرصتی برای همکاری سازنده در حل و فصل بحران سوریه را جستجو می‌کند و به سختی می‌توان گفت که یکی از این دو کشور برای روسیه در اولویت باشند.

از سوی دیگر ولادیمیر ایوانوف نیز با اشاره به اجلاس دو هفته گذشته سران روسیه، ترکیه و ایران در سوچی بر این باور است که این یک رویداد مهم بین‌المللی در قالبی مشروع و برای حل بحران سوریه بود. از همین رو دستاورد مهم این اجلاس به یک مکانیزم موثر برای هماهنگ کردن موقعیت‌ها و منافع کشورها تبدیل شده است که نقش اصلی را در سرنوشت منطقه‌ای ایفا می‌کند.

به باور ولادیمیر ایوانوف این نشست نشان‌دهنده اهمیت و غیر قابل جایگزنی ایران به عنوان یک بازیگر منطقه‌ای می‌باشد که نمی‌توان به سادگی آن را نادیده گرفت؛ از همین رو روسیه یک موازنه صعود در روابط با ایران و اسرائیل را برای خود تعریف می کند.

اسرائیل چه نقشی در روابط تهران-مسکو دارد؟

به باور یوری میخائیلوویچ، اسرائیل به خوبی می‌داند که روسیه نقش مهمی در حل بحران سوریه ایفا می‌کند و بنابراین علاقه‌مند است که با مسکو شراکت داشته باشد؛ چرا که این روسیه است که می‌تواند بر حضور ایران در سوریه تاثیر بگذارد. از همین جهت، ترامپ نیز با درک همین جایگاه روسیه در منطقه اظهار علاقه کرد که با روسیه در سوریه به منظور کمک به اسرائیل همکاری کند. به اعتقاد این استاد دانشگاه، روسیه به خوبی می‌داند که سوریه محلی برای رویارویی سیاسی و نظامی ایران و اسرائیل است که افزایش بیشتر این موضوع بسیار خطرناک است.

وی در ادامه با ابراز نگرانی جدی مسکو در رابطه با حملات نظامی علیه سوریه تصریح کرد که این موضوع نقض حاکمیت سوریه و قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل است. این تحلیلگر روس همچنین به تلاش مسکو برای تضعیف اصطکاک میان تهران و تلآویو در سوریه اشاره کرد و تلاش برای خروج نیروهای ایرانی از ارتفاعات جولان را به همین سبب دانست.

یوری میخائیلوویچ همچنین از ابراز امیدواری اسرائیل برای واسطه سازی روسیه سخن به میان آورد تا بدین شکل، پرسنل نظامی ایرانی و نیروهای متحد آن از سوریه خارج شوند؛ اما در ادامه تاکید کرد که روسیه بر این باور نیست که را حل مناقشه میان ایران و اسرائیل یک بازی صفر و صد به نفع یکی از طرفین می باشد و از همین رو به دنبال یک رویکرد سازنده برای رفع نگرانی‌های دو طرف است.

ولادیمیر ایوانوف نیز در تبیین جایگاه تلآویو در رابطه تهران-مسکو، معتقد است که شاید طرف اسرائیلی سعی در ترویج دیدگاه خود داشته باشد، اما هیچ فرصتی برای تحمیل آن به مسکو ندارد. به باور وی کرملین به وضوح اعلام کرده است که علاقه‌مند به همکاری با تهران است؛ از برجام حمایت می‌کند و با تحریم‌ها و فشارهای خارجی مخالف است.

به اعتقاد این استاد دانشگاه، اگر در گذشته اسرائیل با تکیه بر ایالات متحده می‌توانست در روابط روسیه و ایران دخالت کند؛ ‌در شرایط کنونی چنین پتانسلی وجود ندارد. باید توجه داشته باشیم که اسرائیل و روسیه نمی‌توانند متحدان استراتژیک یکدیگر در منطقه باشند، ‌اما مجبور هستند که ملاحظه‌ی منافع یکدیگر را داشته باشند.

میان ماه‌های اخیر و به ویژه به واسطه حملات اسرائیل به پایگاه‌های ایران در سوریه و همچنین کنفرانس ورشو، تنش میان تهران و تلآویو بیش از پیش شده است. اسرائیلی‌ها میان سال‌های اخیر، حضور ایران در سوریه را به شدت تحت کنترل داشته‌اند و همواره از سوی کرملین مواضع خود را دنبال کرده‌اند. در این میان هم زمان با مطرح شدن سفر نتانیاهو به مسکو، اظهار نظر دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران که گفته بود ما به بیش از نود درصد اهداف خود در سوریه رسیده‌ایم، با واکنش سخنگوی نخست وزیر اسرائیل روبرو شد که آن را ادعا دانست.

اکنون باید منتظر بود و دید که نتانیاهو این بار چه برنامه‌ پیشنهادی در رابطه با ایران برای پوتین سوغات آورده است؟ آنچه در این میان به نظر می رسد، کسب منافع حداکثری روسیه و تعریف استراتژی برد-برد در تنش میان ایران و اسرائیل است.

منبع: یورونیوز